Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik instituti

Taqdimot. 
Taqdimotni muvaffaqiyatli amalga oshirishda e’tibor 
qaratiladigan jihatlar:
 
1.
Qaysi masala yuzasidan fikr yuritmoqchi bo‘lsangiz, uni har jihatdan 
mukammal o‘rganing. 
2.
Masala yuzasidan yoritadigan materiallarni tizimlashtiring. 
3.
Tajribadan o‘tkazish asosida puxta tayyorgarlik ko‘ring. 
4.
Taqdimotni o‘tkazing. 
Qaysi masala yuzasidan fikr yuritmoqchi bo‘lsangiz, uni har jihatdan 
mukammal o‘rganish: 
Uch aniq vazifani amalga oshirish asosida masala har jihatdan samarali 
yoritilishiga erishilishi mumkin. 
a) Yoritib beriladigan masalaning asosiy mazmun-mohiyati nimada? degan 
savolga to‘la javob topish. 
b) Yoritib beriladigan masala yuzasidan shaxsiy nuqtai-nazardan kelib 
chiqqan holda kalit so‘zlari, tezislar, asos va dalillarni ketma-ketlik tartibida 
belgilash. Zaruriy statistik ma’lumotlar, boy tariximiz to‘g‘risidagi tegishli ish 
materiallarini izlash va to‘plash. Shaxsiy nuqtai-nazardan kelib chiqqan holda 
ochiq so‘zlar, tezislar, dalillarni asoslab bera olish. 
v) Taqdimot o‘tkazilgandan so‘ng, Sizga nisbatan auditoriyaning 
munosabati qanday bo‘lishi to‘g‘risida o‘ziga xayolan savol bilan murojaat etish. 
Kimlar bilan va nima maqsadlarda munozara uyushtirish to‘g‘risida aniq 
tasavvurga ega bo‘lish. O‘zingiz uchun rejalashtirib oling: 1) Siz yoritib bergan 
ma’lumotlarni, ishtirokchilar qaerda qo‘llashlari mumkin? 2) Taqdimot 
o‘tkazishda qay darajada muvaffaqiyatga erishilganligi yoki erishilmaganligini 
qanday 
qilib 
aniqlash 
mumkin? 
3) 
Masalani 
yoritib 
berishda, ishtirokchilarning muhimligi jihatidan qiziqtira olishi, ishtiyoqni 
uyg‘otishi uchun ko‘proq qaysi ma’lumotlarni har tomonlama kengroq ochib 
berilishi 
zarurligi 
to‘g‘risida 
o‘ylash? 
4) Taqdimot o‘tkazish jarayonida mavzuga tegishli bo‘lgan epigraflarni izlab 
topish va qo‘llash mumkinligi to‘g‘risida puxta o‘ylash? 
Masala yuzasidan yoritiladigan materiallarni tizimlashtirish:
Kalit so‘zlar, tezislar, dalillar uchun qisqa, aniq va lo‘nda jumlalar tuzish. 
Har bir jumlani qo‘llab quvvatlovchi uchta asosni tanlab, belgilab oling. 
•
Masalani har tomonlama yoritib berishga qalban ishonch uyg‘otish. 
•
Nutq so‘zini juda ham ma’nodor epigraf bilan boshlash. 
•
Masalani mazmun-mohiyatini ochib beruvchi so‘zlarga ega bo‘lish. 

---

67 
•
Ko‘rilayotgan masalani boy tarixiy manbalarga asoslangan holda bog‘lab 
ketish, bir butun xoliga keltirish. 
Tajribadan o‘tkazsh asosida puxta tayyorgarlik ko‘rish.
Taqdimot materiallarini tizimlashtirib bo‘lgandan so‘ng, quyidagi jadvalni 
tayyorgarlik ko‘rish uchun ishlatish: Masala nomi. Ustuvor tamoyillar. Nuqtai-
nazardan kelib chiqqan holda kalit so‘zlar, tezislar. Qo‘llab-quvvatlovchi 
asoslar. Tarixiy manbalar. 
Tarixiy manbalarga asoslanib ish yuritishda 
ikki qoidaga amal qilish kerak:
-
Auditoriya uchun mos bo‘lgan tarixiy manbalardan foydalanish. 
-
O‘zingizda ishtiyoq uyg‘otadigan tarixiy manbalardan foydalanish. 
Shundan so‘ng barcha yozuvlarni tayyorlash, magnitofonni yoqish, vaqtni 
belgilash va taqdimot so‘zlarini ifodali yoritishni boshlash kerak. Yana bir bora 
tayyorgarlikni tekshirib ko‘rish kerak. Bu safar xayolan auditoriya oldida 
turgandek tasavvur etib, ehtiros bilan so‘zlash kerak. Bunda, auditoriya Sizni 
to‘g‘ri tushuna olishini xayolan juda ham xohlash zarur. 
Yana bir necha bor oyna ro‘parasida mashq qilish shart. Xayolan buni 
haqiqiy nutq so‘zlash deb qabul qilish darkor. Turli salbiy odatlarni yo‘qotish, 
misol uchun: burunni qichimaslik, sochni silayvermaslik, ko‘zoynakni yoki 
galstukni qayta-qayta to‘g‘rilayvermaslik va h.k. Agarda sust darajada 
tayyorgarlik ko‘rsangiz auditoriya oldida muvaffaqiyatli taqdimotni uyushtira 
olmaysiz! 
Taqdimotni o‘tkazish:Mana taqdimot vaqti ham yetib keldi. O‘zingizni 
bo‘sh qo‘ying. Taqdimot jarayonida Siz qanchalik ko‘p so‘zlasangiz, shunchalik 
o‘zingizga nisbatan ishonch uyg‘onadi. Auditoriyaning Sizga nisbatan qiziqishi 
qanchalik ortib borsa, shunchalik o‘zingizni erkin tutasiz. Nutq so‘zlashdan 
oldingi hayajon bu tabiiy bo‘lib, u sog‘lom va bebahodir. Hayajon - bu, Sizning 
hamkoringiz, usiz haqiqiy, yorqin nutq chiqmasligi mumkin. Natijali nutq 
so‘zlari sizdan ko‘p harakat qilishni talab etadi. Chuqur nafas oling. O‘zingizni 
bo‘sh qo‘yib, o‘zingizni xuddi tayyorgarlik jarayonida tutgandek his eting.