O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti q. X. Abdurahmonov, sh. R. Xolmo‘minov

mehnatga haq to‘lash 
tamoyillariga 
qat’iy amal qilish korxona muvaffaqiyatli faoliyat 
ko‘rsatishining asosiy omillaridan biridir. Bu tamoyillarning asosiylari 
quyidagilardan iboratdir: 
1.
Ish haqi miqdorini muttasil oshirib borishi. 
2.
Mehnat me’yorlarining mehnatga haq to‘lash me’yorlariga 
muvofiqligi. 
3.
Mehnatkashlarning mehnatda yuksak pirovard natijalarga 
erishishdan manfaatdorliklari. 
4.
Mehnat unumdorligi sur’atlari o‘sishining mehnatga haq 
to‘lash sur’atlari o‘sishidan yuqori bo‘lishi. 
Yuqorida keltirilgan har bir tamoyil bir necha iqtisodiy qonunlar 
amal qilishi bilan bog‘liq. Masalan, mehnat me’yorlarining mehnatga 
haq to‘lash me’yorlariga muvofiq bo‘lishida mehnat va qiymat 
bo‘yicha taqsimlash qonunlari bir yo‘la amal qiladi. 
Mehnatga haq to‘lash tamoyillari bazisli va asosan barqarordir. 
Mehnatga haq to‘lashga talablar 
esa (9.14-rasm) dinamik va 
o‘zgaruvchan tusga egadir. 
Mehnatga haq to‘lashni tashkil etish vositasi (mexanizmi) 
mehnat me’yorlarini mehnatga haq to‘lash me’yorlari bilan bog‘-
laydigan ijtimoiy, iqtisodiy, texnik, tashkiliy va psixologik chora-
tadbirlar majmuasidan iboratdir. 

---

224 
Mehnatga haq to‘lashni tashkil etish ikki bosqich: ishlab chiqish 
va muvofiqlashtirishdan iboratdir. 
Tarif shartlarini ishlab chiqish bosqichlarida:
–
mehnatning sifati baholanadi; 
–
birinchi razryad tarif stavkasi yoki asos vazifasini o‘taydigan 
maosh miqdori belgilanadi; 
–
razryadlar (lavozim kategoriyalari) miqdori aniqlanadi; 
–
razryadlararo koeffitsiyentlar belgilanadi; 
–
tarif setkasi yoki lavozim maoshi quyi nuqtalari o‘rtasidagi 
tafovut belgilanadi. 
Shundan so‘ng ish haqining tarif va tarif ustki qismlarini, tarmoq 
ichki, tarmoqlararo va hududiy stavka va maoshlarni tabaqalashtirishni 
tegishli ravishda bog‘lash, mehnatga haq to‘lash tarkibi, shakli va 
tizimlarini ishlab chiqish ko‘zda tutiladi.