O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti q. X. Abdurahmonov, sh. R. Xolmo‘minov

Mehnatga haq to‘lashni tashkil etish 
tushunchasi ish haqi 
tarkibi, mehnat miqdori va sifatining unga to‘lanadigan haqqa mosligi, 
shuningdek mehnatga haq to‘lashning tarkibiy qismlari (me’yorlash, 
tarif tizimi, mukofotlar, ustamalar, qo‘shimcha to‘lovlar va hokazolar) 
hisobga olinishi kerak (9.13-rasm). 
Mehnatga haq to‘lashni tashkil etish tamoyillari 
iqtisodiy 
qonunlar amal qilishni aks ettiruvchi obyektiv, ilmiy asoslangan 
qoidalar bo‘lib, ular ish haqi funksiyalarini to‘liqroq namoyon etishga 
yo‘naltirilgandir. 
Mehnatga haq to‘lash negizida ijtimoiy ishlab chiqarishda mulk-
chilik shakllari, davlatning eng kam ish haqini belgilash sohasidagi 
siyosati, milliy iqtisodiyotni rivojlantirish darajasi, mamlakat milliy 
boyligiga bog‘liq bo‘lgan ko‘pgina tamoyillar yotadi. 
Shaxsiy ish haqi
Asosiy ish haqi
Bozorning tarkibiy 
qismi 
Ijtimoiy-tarkibiy 
qismi 
Natijaning tarkibiy 
qismi 
Ish joyidagi talablar 
Bozorda muayyan 
turdagi mehnat 
resurslari cheklangan 
holatdagi ustamalar 
Moddiy ahvolini 
muvofiqlashtirish
Ish haqi to‘lash 
tamoyillari 
Malaka
Mukofotli ish haqini 
to‘lash
Ishbay ish haqini 
to‘lash
Xodimni firmaga 
“bog‘lab qo‘yuvchi” 
to‘lovlar 
Mehnat staji 
Ish natijasi bilan 
bog‘liq bo‘lgan 
to‘lovlar
Vaqtbay ish haqini 
to‘lash
9.12-rasm. Mehnatga haq to‘lash tizimi tarkibiy qismlari 

---

222 
9.13-rasm. Mehnatga to‘lashni tashkil etish 
Alohida bir korxona uchun mehnatga haq to‘lashning asosiy 
tamoyillari sifatida quyidagilarni keltirish mumkin: 
– davlat tomonidan belgilangan ish haqi eng kam mikdorini 
hisobga olish; 
–
mehnatni tashkil etish masalalarida korxonaning mutlaq 
mustaqilligi; 
–
mehnat unumdorligi o‘sishi sur’atlarining ish haqi o‘sishi 
sur’atlaridan yuqori bo‘lishi; 
–
ishlab chiqarishning pirovard natijalari va sarf etilgan mehnat 
miqdoriga muvofiq ish haqi to‘lash; 
–
yuksak sifatli mahsulot, mehnat, ish va xizmatlarni rag‘batlan-
tirish; 
–
xodimlarning mehnat unumdorligini o‘stirishdan manfaat-
dorligi, murakkab va oddiy, aqliy va jismoniy mehnatga haq to‘lashda 
oqilona nisbatni ta’minlash; 
–
alohida kasblar, toifalar, guruhlar mehnatiga haq to‘lash 
nisbatini ta’minlash; 
Xizmatchilar uchun 
Ishchilar uchun