O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti

9.1.4. Stropila va stropila osti fermalari hamda to‘sinlarini 
montaj qilish 
 
Bunday konstruktsiyalarga uzunligi 12 m bo‘lgan stropila osti fermalari va 
uzunliklari 12; 18 va 24 m bo‘lgan stropila fermalari va to‘sinlar hamda 18...36 m 
oraliqlarga qo‘yiladigan, oldindan zo‘riqtirilgan fermalar tegishlidir.
Ob’ektda fermalar va to‘sinlarni tushirish, elementlarni taqsimlab taxlash va 
o‘rnatish, odatda, avtokranlar yordamida montaj kranining harakat zonasida 
bajariladi. Bu konstruktsiyalar montaji elementlarni oldindan ob’ektda taxlab (kran 
osti to‘sinlari va tom yopma plitalari bilan birgalikda) yoki bevosita transport 
vositalaridan bajarilishi mumkin. Ferma va to‘sinlarni shunday joylashtirish 
kerakki, bunda kran montaj qilayotgan turar joyidan o‘z strelasi qulochini 
o‘zgartirmasdan ularni loyihaviy holatga o‘rnatishi kerak (9.7 va 9.8 rasmlar). 
Montaj qilinayotgan elementlarni yerda turg‘unligini ta’minlash uchun ular maxsus 
kassetalarda taxlanadi. Ob’ektga konstruktsiyalar ko‘p miqdorda yetkazilganda, 
ularni montaj zonasida taxlamasdan guruhli kassetalarda vaqtinchalik asrash 
mumkin(9.9 rasm). Agar kran osti to‘sinlarini alohida oqim bilan montaj qilish 
mo‘ljallansa, unda stropila osti fermalarini ular bilan bir oqimda montaj qilish 
ma’qulroqdir. 
 

---

411 
9.7. rasm. Stropila osti fermalarni montaj qilish: 
1 – montaj krani; 2 – stropila fermasi omborda; 3 – fermalarni tayanchlarga o‘rnatish; 4 – 
montaj jihozlari. 
Rasm-9.8. Stropila fermalarini montaj qilish:

---

412 
1 – stropila fermalari omborda; 2 – fermani loyihaviy holatga ko‘tarish; 3 – traversa; 4 – 
montaj krani: 5 – Ustunni montaj moslamalari bilan jihozlash. 
Konstruktsiyalarni montaj qilishdan oldin ular qo‘yidagilar bilan 
jihozlanmog‘i lozim: stropila osti fermalari –himoyalash (ehtiyot, saqlash) arqoni, 
osma kajava va tortqilar bilan, stropila fermalari va to‘sinlari –himoyalash arqoni 
va tortqilar bilan. 
Ferma va to‘sinlarni stropovka qilish (kran ilmoqlariga ilish) uchun 
ilmoqlari distantsion avtomatik va yarim avtomatik yechiladigan ushlagichlar bilan 
jihozlangan traversalar qo‘llaniladi.
Ferma ko‘tarilganda uning fazodagi holati tortqilar bilan to‘g‘irlanadi. 
Fermaning tayanadigan joyidan 0,6 m balandlikda montaj qiluvchilar (Ustunga 
mahkamlangan montaj maydonchasi ustida turgan ishchilar) uni qabul qilib 
olishadi, o‘q belgisi chiziqlariga to‘g‘irlashadi va loyihaviy holatiga o‘rnatishadi. 
So‘ngra qo‘yma metall detallar payvandlanadi, undan keyin ferma kran 
ilmoqlaridan ozod qilinadi. To‘sinlar va fermalarni montaj qilishda asosan 
ko‘chma va o‘zi yurar teleskopik hamda sharnirli vishkalar va ko‘targichlardan 
foydalaniladi, ularning qo‘llanilishi montajchilarninig ishlashi uchun zarur bo‘lgan 
qo‘layliklarni ta’minlaydi va so‘ri va osma kajavalardan voz kechish imkonini 
beradi. 
9.9 rasm. Ferma va to‘sinlarni ob’ekt oldi omboriga taxlash: 
a – stropila fermalari: b – kran osti to‘sinlari: 

---

413 
Tom yopmasi fermalari va to‘sinlarini loyiha holatiga o‘rnatganda ularning 
chet uchlaridagi o‘q belgilari chiziqlarini pastda yotuvchi konstruktsiyalar 
(Ustunlar, stropila osti fermalari) tayanch yuzalari o‘q belgilari chiziqlari bilan mos 
keltirish kerak. Elementlarni mahkamlash Ustunning bosh qismiga oldindan 
o‘rnatiladigan konduktorlar yordamida bajariladi. Konstruktsiyalarni kran yoki 
ko‘targich ilmoqlaridan yechish tirgaklar o‘rnatilgandan keyin va bog‘lamalarni 
yuqori belbog‘larga payvandlagandan so‘ng amalga oshiriladi. 
Birinchi ferma ko‘tarilib, o‘rnatilib va to‘g‘irlangandan keyin tortqi arqonlar 
bilan inventar yakorlarga yoki oldindan o‘rnatilgan va betonlab yaxlitlangan 
Ustunlarga tortib mahkamlanadi, keyingi o‘rnatilgan fermalar bir-biri bilan o‘qlari 
orasidagi o‘lchami qat’iy 6 yoki 12 m ni tashkil etgan maxsus tirgaklar bilan 
birlashtiriladi (9.10 rasm). Birinchi juft fermalar o‘rnatilgandan keyin ularning 
ustiga 3...4 tom yopma plitalari boshlang‘ich bikr tizimni yaratish maqsadida 
yotqiziladi. So‘ngra hamma vaqtinchalik mahkamlash moslamalari, ya’ni inventar 
tirgaklar hamda arqonlar olib tashlanadi va tom yopma plitalari payvandlanadi. 
Fermalarni o‘rnatish va mahkamlash bilan bir vaqtning o‘zida loyihada ko‘zda 
tutilgan doimiy bog‘lamalar o‘rnatiladi.
 
9.10 rasm. Dastlabki ikkita stropila fermalarini o‘rnatish va mahkamlash: 
1 – tutqich; 2 – stropila fermasi (to‘sin); 3- tortish muftasi; 4-vintli inventar tortqi: 5 - 
kran osti to‘sini: 6 – tortqi arqonlar.