O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti

9.1.3.Kran osti to‘sinlarini montaj qilish 
To‘sinlarni o‘rnatish faqat Ustunlar va poydevorlar orasidagi tutashuv 
joylarida betonning loyihaviy mustahkamligi ta’minlangandan so‘ng amalga 
oshiriladi. Montaj qilishdan oldin quyidagi tayyorgarlik ishlari bajariladi: 

ko‘tarishdan oldin kran osti to‘sinlarini joylashtirish zonasini 
rejalashtirish; 

montaj krani va avtotransportning harakatlanishi uchun o‘tish 
yo‘laklarini qurish; 

barcha Ustunlar va ular bo‘yicha vertikal bog‘lamalarni loyiha 
bo‘yicha to‘g‘irlash va mahkamlash;

montaj gorizontini aniqlash va ta’minlash bilan Ustunlar 
konsollarining tayanch maydonchalarining sathiy belgilarini geodezik 
tekshirish.
Kran osti to‘sinlarini montaj qilish mustaqil oqim yoki tom yopmasining 
qolgan konstruktsiyalari bilan birgalikda kompleks ravishda amalga oshirilishi 
mumkin (9.4 – rasm). To‘sinlarni va karkasning boshqa elementlarini montaj 
zonasida yog‘och tagliklar ustiga taxlash toqazo etiladi, bunda yig‘ma elementlar 
Ustunlar qatoriga katta bo‘lmagan burchak ostida va ulardan 50 sm atrofida 
uzoqlikda yotqiziladi (bu biriktiriladigan detallarning yon ko‘ndalang tomonlarini 
ko‘zdan kechirish va montajga tayyorlash imkonini beradi). Kran osti to‘sinlarini 
taxlab joylashtirish ularni montaj qilishni hisobga olgan holda bajariladi, bunda 
kran montaj qilish joyidan kran osti to‘sinlarini ko‘taradi va strela qulochini 
o‘zgartirmasdan ularni o‘rnatadi (9.5. rasm). Kran osti to‘sinini ko‘tarishdan oldin 
Ustunlar ustiga montaj narvonlari o‘rnatish, montaj tugunlarini kir va axlatdan 
tozalash, to‘singa tortqilarni mahkamlash va bog‘lash kerak. 

---

407 
 
9.4. rasm. Namunaviy yacheykalarda elementlarni joylashtirish va montaj qilish sxemasi: 
1 – montaj qilingan Ustun; 2 – kran osti to‘sini; 3 – top yopmasi plitalari shtabeli; 4 – 
stropila fermalari; 5 – Ustunlarni montaj qilish uchun jihozlash 

---

408 
9.5. rasm. Kran osti to‘sinlarini montaj qilish: 
1 – Ustun; 2 – kran osti to‘sini loyihaviy holatida; 3 – ombordagi kran osti to‘sinlari; 4 – 
montaj krani. 
Kran osti to‘sinlarini ikkita asosiy sxemada montaj qilish mumkin. Birinchi 
sxemada, qamrov chegarasida to‘sinlar montaj qilinadi va ular vaqtinchalik 
mahkamlanadi. Tayanch nuqtalarida to‘sinlarni instrumental nivelirlash amalga 
oshiriladi. Eng yuqori belgi sathigacha to‘sinlarning qolgan hamma tayanch 
nuqtalari po‘lat tagliklar yordamida ko‘tariladi. Ustunlarni tayyorlash va montaj 
qilishning yuqori aniqligida, Ustunlar konsollarining zarur bo‘lgan gorizonti 
ta’minlanganda to‘sinlarni to‘g‘irlashlarsiz montaj qilish mumkin. Ikkinchi 
sxemada kran osti to‘sinlarini o‘rnatishdan oldin Ustunlar konsollaridagi quyma 
payvandlash detallari ustiga qalinligi 10 mm bo‘lgan tagliklar-kompensatorlar 
qo‘yiladi, ular tayanch yuzasining loyihaviy aniqligini ta’minlaydi. Bu kran osti 
to‘sinlarini balandlik bo‘yicha qo‘shimcha to‘g‘irlashsiz o‘rnatish va uzil-kesil 
mahkamlash imkonini beradi.

---

409 
Uzunligi 6 m gacha bo‘lgan kran osti to‘sinlari oddiy ilmoqli traversabilan, 
katta uzunlikdagi to‘sinlar esa qisqichli qamragichlar (ushlagich) bilan loyihaviy 
holatga ko‘tariladi (9.6 rasm). To‘sin loyihaviy belgidan 30...50 sm balandga 
ko‘tariladi va tortqilar yordamida loyihaviy holatga keltiriladi. Kran osti 
to‘sinlarini o‘rnatishda to‘sinlarning pastki yon tomonining qirralaridagi o‘q 
belgisi chiziqlari Ustunlar konsollaridagi o‘q belgi chiziqlariga mos tushishi lozim.
 
9.6. rasm. Kran osti to‘sinlarini montaj qilish qamragichlari (ushlagichlari): 
1 – kran osti to‘sini; 2 – mexanik ushlagich; 3 – traversa; 4 . egiluvchan troslar; 5 – 
fiksator (qayd qiluvchi).
To‘sinlarni balandlik va reja bo‘yicha to‘g‘irlab o‘rnatish domkrat yoki 
strubtsinalar va gorizontal vintli qurilma yordamida amalga oshiriladi. To‘g‘irlash 
ishlari tugagandan so‘ng to‘sinning tagiga hisoblangan qalinlikda oraliq tagliklar 
yotqiziladi va ular ankerli boltlar bilan mahkamlanadi. 
To‘sin yuqori polkasi (tokchasi) ning sathiy balandligi (sathiy belgisi) va 
bo‘ylama o‘qning holati geodezik asboblar bilan to‘g‘irlanadi. To‘sinlarni 
mahkamlash ularning ikkita yon oxirida qoldirilgan quyma montaj plastinalarni va 
Ustunning ikkita sathida – kran osti konsolining yuqori qirrasi va to‘sin polkasidan 
yuqoridagi yon qirrasini payvandlash bilan amalga oshiriladi. Kran osti to‘sini va 
Ustun orasidagi oraliq inventar qolip yordamida beton aralashmasi bilan, , 

---

410 
to‘sinlarning o‘zaro tutashgan joylaridagi tutashmalar tsementli qorishma bilan 
to‘ldiriladi.