O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti

 
 
 

---

352 
8.3.3 Elementlarni vaqtincha mahkamlash 
 
Yig‘ma elementlarni ko‘tarish uchun montaj qilinayotgan element 
tiklanayotgan konstruktsiyada qanday holatda ishlasa xuddi shunday holatda 
ko‘tarilishi tavsiya etiladi. Montaj qilinayotgan elementlarni oxista, ravon, 
siltamasdan, chayqaltirmasdan va aylantirmasdan ko‘tarish talab etiladi. 
Buyumlarni ko‘tarishda shunday usullardan foydalaniladiki, ularni ko‘tarish va 
o‘rnatish jarayonida xavfli kuchlanishlar paydo bo‘lmasligi hamda ishlarni olib 
borishning xavfsiz sharoitlarini yaratish toqazo etiladi. Zarur bo‘lgan hollarda 
ko‘tarilayotgan elementlarni vaqtincha kuchaytirish amalga oshiriladi. Og‘ir 
element va konstruktsiyalar ikki harakatda ko‘tariladi: birinchi xarakatda 0,2...0,3 
m balandlikka ko‘tarilib og‘irligi ta’sirida bir muddat ushlab to‘rilib qo‘shimcha 
tarzda stroplarning ishonchliligi va holatining to‘g‘riligi tekshiriladi, so‘ngra 
ikkinchi harakatda loyihaviy sathga ko‘tarish davom ettiriladi (8.15-rasm). 
8.15-rasm. Konstruktsiyalarni vaqtincha mahkamlash va to‘g‘rilash uchun moslamalar: 
a – tortqi (raschalka); b – tirgovich (podkos); v – poydevorga stakaniga ustunni o‘rnatish 
uchun konduktor; g – oldin montaj qilingan ustunlarni boshiga, keyingi ustunni o‘rnatish uchun 
konduktor; 1 – poydevor; 2 – ustun; 3 – tortqi; 4 – vintli tortma, 5 – ponasimon tiqin; 6 – 

---

353 
suriladigan muftali ilgak; 7 – teleskopik shtanga; 8 – strubtsina; 9 – panel; 10 – tortish boltlari; 
11 – rama; 12 – tirgakli domkrat; 13 – qulflaydigan shkvoren; 14 – aylanadigan to‘sin; 15 – 
ustunlarni to‘g‘rilash uchun vintlar; 16 – ustunni yuqori qismi; 17 – ustunning bosh qismida 
konduktorni mahkamlash uchun vintlar. 
Qurilishda montaj qilinayotgan elementlarni vaqtincha mahkamlash uchun 
har xil montaj moslamalar va qurilmalar qo‘llaniladi. Ular alohida yakka holda 
(individual) va guruhli bo‘lishi mumkin (8.15-rasm). Alohida yakka holdagi 
(individual) moslamalarga ponalar, tortqilar, tirgovichlar, konduktorlar, fiksatorlar, 
mahkamlagichlar, ushlagichlar va shunga o‘xshashlar tegishli. Guruhli moslamalar 
bir nechta statik turg‘un bo‘lmagan montaj elementlarini mahkamlashni nazarda 
tutadi. 
Metall konstruktsiyalar uchun
vaqtincha mahkamlash montaj boltlari 
yordamida amalga oshiriladi.
Temirbeton konstruktsiyalar uchun: 

poydevor stakanlariga o‘rnatiladigan ustunlar yog‘ochdan, 
betondan, temirbetondan va metalldan tayyorlangan ponalar bilan har 
tomonidan bitta yoki ikkita pona bilan ustunning balandligi va kesimiga 
bog‘liq holda, to‘g‘rilaydigan vintlar bilan jihozlangan tortqi va 
konduktorlar bilan mahkamlanadi (8.16-rasm). To‘g‘rilash ishlari ponalarni 
poydevor stakani bilan ustun oralig‘idagi bo‘shliqqa tushirib qoqish va 
instrumental nazorat qilish bilan amalga oshiriladi. Tutashuv joyiga beton 
quyilgach va beton aralashmasi ma’lum mustahkamlikka erishgandan so‘ng 
yog‘och va metall ponalarni sug‘urib olinadi va buning uchun anchagina 
qo‘l mehnati talab etiladi. Inventar ponasimon vintli domkrat tiqinlar keng 
tarqalgan (8.17-rasm); 

---

354 
8.16-rasm. Ustunlarni poydevor stakanlarida vaqtinchalik mahkamlash: 
a-ponalar bilan; b-konduktorlar yordamida; v-ponasimon tiqinlar yordamida. 
1-yog‘och yoki metall ponalar; 2-domkratlar; 3-konduktor; 4-ponasimon tiqin 
8.17-rasm. (a) ponasimon tiqin (vkladish) va (b) qo‘shimcha qo‘yilma: 
1 – korpus; 2 – bobishka; 3 – gayka; 4 – vint; 5 – ustun; 6 – kalit; 7 – tutqich (ushlagich); 
8 – sharnir; 9 – pona; 10 – poydevor. 

balandligining eniga nisbati 4:1 bo‘lgan to‘sinlarni vaqtinchalik 
mahkamlash talab qilinmaydi. Balandligining eniga nisbati katta bo‘lgan 
balkalarda vintli tortqilar qo‘llaniladi; 

---

355 
fermalarning birinchisi, ba’zida ikkinchisi tortqilar bilan 
mahkamlanadi, keyingilari o‘rnatilgach oldin o‘rnatilgan va 
mahkamlangan ustunlarga inventar vintli tortqilar yordamida mahkamlab 
briktiriladi. Ustunlarga vaqtinchalik mahkamlash maxsus konduktorlar 
yordamida amalga oshiriladi (8.18-rasm). 

devor panellari (asosan turar-joy binolarida) vintli inventar 
tortqilar va strubtsinalar bilan mahkamlanadi (8.19-rasm).