O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti

8.3. Montajni ta’minlovchi texnik vositalar 
 
Bino konstruktsiya va detallarini montaj qilish uchun asbob-uskunalarning 
quyidagi turlari qo‘llanadi: 

konstruktsiyalarni ilib ko‘tarish (stropovka qilish) uchun 
mo‘ljallangan takelaj moslamalar – stroplar , traversalar, changaklar, 
karabinlar; 

konstruktsiyani ko‘chirish (siljitish) uchun jihozlar – chig‘irlar 
(lebedkalar), bloklar va polispastlar, ko‘targich-domkratlar lar, tallar, 
montaj machtalari, shevrlar;

montaj tutashmalarini mahkamlash va beton aralashmasi bilan 
to‘ldirish uchun jihozlar (asbob-uskunalar, moslamalar) – payvandlash 

---

346 
apparatlari, transformatorlar, kompressorlar, korroziyaga qarshi 
qoplamalarni sepadigan apparatlar, choklar va tirqishlarni 
germetiklashtirish asboblari va hokazolar;

konstruktsiyalarni vaqtinchalik mahkamlash va to‘g‘irlash 
uchun zarur bo‘lgan montaj moslamalari – konduktorlar, tirgaklar, 
tayanchlar, tirgovuchlar, strubtsinalar;

montajchilarning ish joyini o‘zgartirish uchun zarur bo‘lgan 
jihozlar – narvonlar va shotilar, so‘rilar, kajavalar, osma maydonchalar. 
 
8.3.1. Yig‘ma elementlar o‘rnatiladigan joylarni tayyorlash 
 
Poydevorlarni montaj qilishdan oldin zaminning tayyorlik holati tekshiriladi, 
aynan, zaminning sathiy belgisi, uning gori-zontalligi nazorat qilinadi, zarur 
bo‘lgan hollarda zaminni tekislash amalga oshiriladi. Ustunlar va poydevor 
to‘sinlarini montaj qilishdan oldin poydevorlarni tayyorlash konstruktsiyalar 
o‘lchamlarining to‘g‘riligi va poydevorlarga qo‘yiladigan po‘lat ustunlarni 
o‘rnatishga mo‘ljallangan ankerli boltlarning to‘g‘ri o‘rnatilganligi tekshiriladi. 
Poydevor o‘qlari holatining to‘g‘riligi, temirbeton boshmoklardagi stakanlar sathi, 
gorizontal belgilar va sathlar geodezik asboblar yordamida tekshiriladi.
Bir qavatli sanoat binolarining ustunlarini o‘rnatish vaqtida ustun 
konsollarining gorizontalligi alohida nazorat qilinadi, chunki ularning ustiga kran 
osti to‘sinlari o‘rnatiladi. Bunga poydevor stakaniga beton aralashmasini quyish 
yoki unga (stakanga) 1 va 2 sm li armotsementli qo‘yilmalarni joylashtirish 
evaziga erishiladi.
Yig‘ma konstruktsiyalar o‘rnatiladigan joylarni tayyorlash zaminni tozalash, 
o‘rnatish joyini belgilash hamda ko‘pchilik temirbeton elementlar uchun beton 
aralashma to‘shamasini quyishni o‘z ichiga oladi. Konstruktsiyalarni juda aniq 

---

347 
o‘rnatish orqali sifatli choklar hosil qilishga erishiladi, bunda ushbu konstruktsiya 
darhol loyihaviy holatni egallaydi. Agar to‘g‘rilash natijalariga ko‘ra o‘rnatilgan 
elementni beton aralashmasi to‘shamasidan olishga to‘g‘ri kelsa, u holda bu beton 
aralashma to‘shamasi olib tashlanadi va elementni qayta o‘rnatishidan oldin yana 
beton aralashmasi to‘shamasi yotqiziladi, bu to‘shama yaxshi tekislanadi, zamin 
yuzasi bo‘yicha bir tekis taqsimlangan holda bir xil balandlikda yotqiziladi.
Elementlarni ko‘tarishga tayyorgarligi uning tashqi ko‘rinishi bo‘yicha 
yaroqli ekanligi, uni tozalash, o‘lchamlarini tekshirish va ularga o‘q belgilari 
chizilishidan iborat. Tashqi tekshiruvda betonda singan joylar va yoriqlarning 
borligi, montaj ilmoqlarining to‘g‘ri o‘rnatilganligi, payvandlash quyma metall 
detallarida, shtrablarida, montaj ilmoqlari uchun mo‘ljallangan uyacha 
(teshik)larda beton qoldiqlarining bor yoki yo‘qligi tekshiriladi. Ruxsat etilgandan 
yuqori bo‘lgan yoriq va boshqa nuqsonlarga ega bo‘lgan detallar yaroqsiz deb 
topiladi. O‘q belgilari betonli yuzalarga yumshoq qora qalam bilan, metall qo‘yma 
detallarga zubila va bolg‘a bilan chiziladi.