O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti

7.2.3. Xarsangtosh va xarsangtoshbetonli terish 
 
Tabiiy tosh materiallari xarsang toshga va tabiiy toshli bloklarga bo‘linadi. 
Xarsangtosh terish
deb, maksimal o‘lchovi 500 mm dan ortiq bo‘lmagan 
noto‘g‘ri shakldagi tabiiy toshlar (tosh bo‘laklari) ni o‘zaro qurilish qorishmasi 
bilan bog‘langan terimiga aytiladi. Terish uchun turli konfiguratsiya va 
o‘lchamlardagi, massasi 50 kg dan ortiq bo‘lmagan, aynan, noto‘g‘ri shakldagi 
uzuq-yuluq (maydalangan) tosh
, ikki parallel tekisligi bo‘lgan t
o‘shamali 
tosh va 
dumaloq shaklga ega 
chag‘irtoshlar
qo‘llaniladi. 
Tabiiy toshdan bloklar ohaktosh, chig‘anoqtosh, tuf, qumtosh va 
hokazolardan kesib yoki arralab olinadi. Bloklar tashqi va ichki devorlar, 
shuningdek yer to‘lalar poydevorlari va devorlarini terish uchun qo‘llaniladi. 
Hozirgi vaqtda qurilishda asosan sun’iy toshdan foydalaniladi, tabiiy tosh iqtisodiy 
maqsadga muvofiq bo‘lgan hollarda ya’ni – u ommaviy qazib olinadigan 
hududdagi qurilish ishlarida, boshqa materiallarni keltirish imkoni bo‘lmagan 
holatlarda va hokazolarda qo‘llaniladi.
Xarsangtoshdan poydevorlar, yerto‘la devorlari, tirkama devorlar va boshqa 
konstruktsiyalar barpo etiladi, to‘shamali tosh zahiralari ko‘p bo‘lgan xududlarda 
esa kichik qavatli binolarning devorlari ham tiklanadi. Xarsangtosh terishni 
ko‘ndalang va bo‘ylama tomonli toshlarni navbati bilan terib, 
choklarni bog‘lab
olib borish maqsadga muvofiq. Bir-biriga tegadigan va kesishadigan joylarda 
to‘shama shaklidagi ancha yirik toshlarni terish kerak.

---

285 
Xarsang tosh terilgan birinchi qator to‘shamali toshlardan quruq holda terib 
chiqiladi, bo‘sh joylar shag‘al bilan yaxshilab to‘ldiriladi, zichlanadi va suyuq 
qorishma quyiladi. Keyingi teriladigan qatorlar ikki usuldan biri – “qorishma 
quyish” yoki “belkurak osti” usuli bilan (7.8a-rasm) amalga oshiriladi.
 
 
7.8-rasm. Noto‘g‘ri shakldagi tabiiy toshlardan terish: 
a – xarsangtoshdan terish; b – xarsangtoshbetondan terish; 1 – chetki versta toshlari; 2 – 
qorishma; 3 – to‘shamali toshlar; 4 – beton aralashmasi