O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti

5.8.2. Gruntni shibbalash - trambovkalash 
 
Bu usul o‘ta cho‘kuvchan, zichligi va mustahkamligi kam bo‘lgan gruntlarda 
qo‘llaniladi. Bunday gruntlarga loyli va qumli, shu jumladan suvga to‘yinganlar 
gruntlar kiradi.Urib shibbalash gruntga 2...10 tonna massali yukni 3...8 m 
balandlikdan tashlash yo‘li orqali amalga oshiriladi. Shibbalash natijasida kotlovan 
zonasi va uning atrofida zichlangan grunt zonasi hosil bo‘lib, uning chegarasida 

---

173 
gruntning cho‘kuvchan xususiyati barham topadi, zichligi va mustahkamlik 
xarakteristikalari oshadi (5.30 - rasm).
Berilgan zona chegarasida gruntni shibbalash, zarur chuqurlikdagi kotlovan 
paydo bo‘lishiga olib keladi, zichlangan gruntga tik va qiya ta’sir ko‘rsatuvchi 
kuchlarni uzatish imkoniyati paydo bo‘ladi. Zichlangan gruntning yuk ko‘tarish 
qobiliyatini unga ishning oxirgi bosqichida qattiq materiallar – shag‘al, qum tosh 
aralashmasi, yirik qumni shibbalab bostirish yo‘li bilan oshirish mumkin.
5.30 – rasm. Gruntni urib shibbalash 
a – to‘g‘ri burchakli, prizmatik va konussimon shtamplarni qo‘llaganda kotlovanlar 
fazoviy shakllarining kurinishlari; b – asosi kengaytirilgan kotlovanni qazishning texnologik 
ketma-ketligi (I, II ,III);1 – kotlovan; 2 – zichlangan zona; 3 – kengaytirilgan asos; 4 – 
shibbalagich (trambovka); 5 – karetka; 6 – yo‘naltiruvchi shtanga; 7 – kam zichlanadigan 
material; 8 – pona-bolg‘a. 
Shibbalagich yoki shtampning shakliga bog‘liq holda turli konfiguratsiyali 
shibbalangan qazilmalarni hosil qilish mumkin. Shibbalash planda kvadrat, to‘g‘ri 
burchakli, olti burchakli yoki yoysimon shaklida bo‘ladi – pastki eni 0,4...1,4 m ni, 
yuqori eni 0,7... 2,0 m. ni tashkil etadi. Shibbalash balandligi, odatda 1...3,5 m yon 
devorlarining konusligi 1 : 20 dan 1 : 5 gacha, massasi 2...10 t bo‘ladi.
Shibbalashning asosiy samaradorligiga shibbalagichning massasi va tashlash 
balandligi va nihoyat grunt yuzasi bo‘yicha zichlagich zarbining energiyasi ta’sir 
ko‘rsatadi. Bu usulni o‘ta cho‘kuvchan gruntlarda qo‘llash ancha samaralidir. 
Keyingi yillarda bu usulning qo‘llanish sohasi loyli va qumli gruntlarda, jumladan 

---

174 
suvga to‘yingan gruntlarda kengaymoqda. Shibbalash uchun kran-ekskavatorlar, 
avtokranlar, osma jihozli traktorlardan foydalaniladi. 
Ma’lum sharoitlarda shibbalash metodi gruntni ishlashning an’anaviy 
usullari bilan solishtirilganda ish hajmini 3...5 marta qisqartirish, ish narxini 1,5...3 
marta pasaytirish va mehnat sarfini 1,8...2,5 marta qisqartirish imkoni beradi.