O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti

Bir cho‘michli yuk ortkichlar
(5.25 rasm) qurilishda yer ishlarini 
bajarishda keng tarqalgan. Ularning keng tarqalganligi mazkur mashinalar 
zamonaviy modellarining mobilligi, manevrchanligi, konstruktsiyalarining 
oddiyligi, ayniqsa pnevmo g‘ildirakli frontal yuk ortkichlarning bu borada bir 
cho‘michli ekskavatorlardan ustun turishi bilan bog‘liq.

---

166 
5.25. – rasm. Bir cho‘michli yuk ortkichlar 
Shu bilan birga yuk ortkichlar ishlarni olib borish sharoitlari, yer inshootinng 
tipi va parametrlariga ko‘ra bir qator cheklashlarga ega. Yuk ortkichlarni qo‘llash 
kompleks texnologik jarayonning quyidagi jarayonlari va operatsiyalarini 
mexanizatsiyalash imkonini beradi: gruntning o‘simlik qatlamini qirqib olish va 
ko‘chirish, zaboyni tayyorlash; yer ishlarini bajaruvchi mashinalarni saqlash va 
ta’mirlash; qazilmalar tubini tozalash; yer inshootlarini barpo etishda gruntni 
kovlash; yer osti inshootlarini barpo etishda gruntni kovlash va tashish; gruntni 
ortish; 200 m masofaga gruntni surib ko‘chirish; gruntni qatlamlab tekislash; 
gruntni tekislash; qazilma va yon bo‘shliqlarni grunt bilan qayta to‘ldirish. Bir 
cho‘michli yuk ortkichlarning bosh parametri ularning yuk ko‘tarishi.

---

167 
5.26.-rasm.
Yuk ortkichlar osma jihozining nomentklaturasi 
Asosiy texnik parametrlar − cho‘mich sig‘imi, dvigatel quvvati va massa. 
Asosiy texnologik parametrlar − to‘kish balandligi, tsiklning davomiyligi, 
to‘kishda cho‘michning ishchi qirrasidan transport vositasining bortigacha bo‘lgan 
eng kam masofa. Yuk ko‘tarish qobiliyati 2; 3; 4; va 6 t bo‘lgan bir cho‘michli 
ortkichlar qo‘llaniladi. Yuk ko‘tarish qobiliyati 15 t, cho‘mich sig‘imi 7,5 m
3 
ortkichlar yaratilgan. 
Qurilishda ko‘p maqsadli kichik gabaritli yuk ortkichlar keng tarqalgan. Yuk 
ortkich turli ko‘rinishdagi almashtiriladigan asbob-uskunalar bilan ta’minlangan 
bo‘lishi mumkin, bu jihozlar ularning qurilish maydonida qo‘llanish sohasini 
sezilarli darajada kengaytiradi (5.26 rasm). 
Grunt qazishning asosiy jarayonlaridan biri gruntni tashish jarayonidir. 
Tashish jarayonini mexanizatsiyalash yerni qazuvchi- tashuvchi mashinalar va 
maxsus transport vositalari – avtomobil-samosvallar hamda yer tashuvchi 
mashinalar yordamida amalga oshiriladi.Transport vositasining bosh parametri – 
bu uning yuk ko‘tarish qobiliyatidir.
Qurilishda yer ishlarini bajarishda gruntlarni tashish uchun yuk ko‘tarish 
qobiliyati 4,5...12 t bo‘lgan ZIL, MAZ KAMAZ, KRAZ markali avtomobil-
samosvallar keng qo‘llanilmoqda. Bu mashinalarning konstruktsiyalari doimiy 
ravishda takomillashtirilib borilmoqda va kuzov hajmini oshirish va to‘kishning 

---

168 
turli sxemalarini, jumladan to‘g‘ridan va yon tomondan to‘kish sxemalarini 
qo‘llash, kuzovni ko‘tarish va tushirish vaqtini qisqartirish evaziga ularning ish 
unumdorligi o‘stirilyapti. Yer tashuvchi mashinalar keng qo‘llanish topmoqda. 
Yuk ko‘tarish qobiliyati 23 va 40 t bo‘lgan yer tashuvchi mashinalar 5.27-rasmda 
ko‘rsatilgan. 
5.27 – rasm. Yuk ko‘tarish qobiliyati 23 t (a) va 40 t (b) bo‘lgan samosval yer tashuvchilar.