O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti

rni 
so‘rish usuli
bilan qaziladi. Gruntni qazish jarayonida gruntli massani suv ostidan 
yer so‘rgichning so‘rib oluvchi quvurlari yordamida so‘rib olish olib boriladi, 
bunda zich loyli gruntlar oldindan yumshatiladi, qumli va loyqa gruntlar 
yumshatilmaydi.
Yer so‘rgichning quvuri (5.32-rasm) machtaga birikkan va barja (er 
snaryadi)ga o‘rnatilgan maxsus strelaga osilgan. Zich gruntlarni qazishda surib 
oluvchi quvur aylanadigan maxsus yumshatuvchi kallakcha yoki vibratsion 
(titratuvchi) yumshatgich bilan ta’minlanadi. 
Yer snaryadi qirg‘oq bo‘ylab yotqizilgan magistral quyqa oqizgichga 
biriktiriladi. Maxsus suzuvchi po‘kak moslama (poplavka, plashkout)larga montaj 
qilingan suzuvchan quyqa oqizgichlar yordamida uni zaboy bo‘yicha siljiydigan 

---

178 
yer snaryadi izidan ko‘chirish amalga oshiriladi. Gruntni qazish uchlikka (yoki 
yumshatgichga) ega bo‘lgan so‘ruvchi quvurni bir marta o‘tish bilan olinadigan 
grunt qatlami chuqurligiga botirish bilan boshlanadi.
 
5.32 rasm. Grunt qazishning yer so‘rish usuli: 
a – yer snaryadining ishlash sxemasi; b – to‘kilmani yuvish sxemasi; 1 – so‘ruvchi 
(gruntni so‘rib oluvchi qurilma); 2 – yer snaryadi, 3 – yer so‘rgich; 4 – bosimli quyqa oqizgich; 5 
– suzuvchan quyqa oqizgich; 6 – qirg‘oqdagi quyqa oqizgich; 7 – quyqani tindirish xaritasi; 8 – 
gruntni yuvish xaritasi; 9 – do‘nglik hosil qilish xaritasi; 10 – grunt do‘ngliklari 
Gruntni qazish chuqurligi yer so‘rgichning so‘rib oluvchi moslamasini 
tushirish chuqurligi bilan aniqlanadi. Quyqa 20...80 m suv ustuni (200... 800 Pa) 
bosim ostida so‘riladi va quvuroqizgichlar bo‘yicha uzatiladi, ish unumdorligi 
(quvur oqizgich bo‘yicha uzatiladigan quyqa massasi) 0,4...12 ming m
3
/soat 
oralig‘ida bo‘ladi.
So‘rib oluvchi moslama yer so‘rish snaryadining ishchi organi deb 
hisoblanadi. Gruntning bog‘lanishligiga bog‘liq ravishda yengil gruntlarni 
ishlashda bu moslamga uning og‘iz qismiga yengil gruntlarda quvurning 
kengaygan og‘zi (rastrubalar) mahkamlansa, loy va qumli loy gruntlarda esa unga 
frezerli yumshatgichlar o‘rnatiladi. Markazdan qochirma nasos ta’siri ostida so‘rib 
oluvchi moslamada vakuum hosil qilinadi, uning ta’siri ostida suv grunt bilan 
birgalikda (quyqa) so‘rib kirituvchi quvurga oqib tushadi, so‘ngra bu quyqa 
bosimli quyqa oqizgichlarga haydaladi, quyqa bu oqizgichlar orqali uni to‘kish 
joyiga ko‘chiriladi.