O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti

Mini ekskavatorlar
keyingi yillarda ayniqsa tor sharoitlarda ishlar 
bajarilayotganda yoki yer ishlarini bajarishda yuqori aniqliq talab qilinganda keng 
qo‘llanilmoqda. Mini ekskavatorlar og‘irligi bo‘yicha quyidagi to‘rt o‘lchamli 
guruhga bo‘linadi: 1,5; 2,5; 3,5 va 5,0 t. Ekskavatorlarning yuqori turg‘unligini 
saqlash uchun ular iloji boricha uzun va keng gusenitsalar hamda chiqib turuvchi 
tayanch vazifasini bajaruvchi mustahkam buldozer surgichi bilan jihozlangan. 
Bular ekskavator guruh o‘lchamlariga bog‘liq ravishda surgich yerga tushirilganda 
2,3...3,7 m ga teng bo‘lgan kovlash chuqurligiga va 2,6...3,7 m ga teng bo‘lgan 
to‘kish balandligiga ega bo‘lish imkoni beradi. 
Mini ekskavatorlar uchun keng miqyosda almashtiriladigan ishchi organlar 
to‘plami nazarda tutilgan. Standart cho‘michlar turli enlikda va maxsus vazifalar 
uchun ishlab chiqarilib, ular loyli gruntlar uchun cho‘michlar, eni 800 va 1000 mm 
transheyalarni tozalash uchun ejektorli, o‘tkir cho‘michlar, bundan tashqari 
gidroto‘qmoq; va shnekli burg‘i bilan, jihozlangan cho‘michlar. 
Bunday ekskavatorlar kompaktligi va yuqori manevrligi ajralib yirik yer 
qazuvchi texnika ishlay olmaydigan yerlarda ishlashi mumkin 
Mini ekskavatorlardan bino ichkarisida, inshoot devorlariga yaqin 
joylashgan poydevor kotlovanlarini qazishda, kabel va quvur yo‘llarni yotkizish 
uchun transheyalarni qazishda, yo‘l qurilishida, devor to‘siqlarini tayanch ustunini 
o‘rnatish uchun chuqur qazishda, daraxt o‘tqazish va hududni obodonlashtirish 
ishlarida, gidro to‘qmokni qo‘llab demontaj ishlarini bajarishda foydalaniladi. 

---

149 
5.15 – rasm. Kichik ekskavatorlar. 
Bir cho‘michli ekskavatorlarning o‘ziga xos jihatlari. 
Ekskavatorlarning 
ish unumdorligini rejalashda quyidagi omillarni hisobga olish kerak: 

cho‘michning to‘lish koeffitsienti 0,75 – 1,1 chegarada 
o‘zgaradi; 

ekskavatordan foydalanish zaboyda ko‘chirishda yo‘qotilgan 
vaqtni hisobga olgan holda K = 0,92...0, 98;

ekskavtorning zaboyda yuksiz yurishi bo‘yicha yo‘qotilgan 
vaqtni hisobga olgan holda undan foydalanish K = 0,74...0,94;

gruntni yumshatilish koeffitsienti keng oraliqlarda o‘zgaradi: 
yengil gruntlar uchun – 0,88; o‘rtacha gruntlar uchun – 0,8; og‘ir gruntlar 
uchun – 0,75; va qoyatoshli gruntlar uchun – 0,67. 
Ekskavatorlarni ob’ektlarda qullash samarasi bir oylik mehnat 
unumdorligida: 
Cho‘mich sig‘imi, m
3
................... 0,5 1,0 2,0 
Unumdordorlik, ming m
3
......0,8...1,2 1,2...2,0 2,0...3,3 
Ayrim holatlarda bir cho‘michli ekskavatorlar bilan ( eski markali shu 
qatorda boshqaruvi arqonli bo‘lgan) zaminga zarar yetmaslik va ortiqcha 
qazilishini oldini olish uchun, transheya va kotlovanlar loyixa chuqurligidan 5... 10 
sm kam qaziladi. Bunday holatlarda ekskavatorlarning ish samaradorligini oshirish 

---

150 
uchun, ekskavatorning cho‘michiga ko‘rakchali pichoq kiygizib qo‘llash mumkin. 
Bu moslama kotlovan va transheya tubini tozalash operatsiyasini 
mexanizatsiyalash imkonini yaratib uni yo 2 sm aniqliqda bajarishni ta’minlaydi va 
bunda tubni qo‘lda tozalashga ehtiyoj qolmaydi.