O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti

kesish, 
suv oqimi bilan yuvish 
va 
portlatish 
usullari bilan bajariladi. Mexanik usulda 
qazilganda turli mashinalarning ishchi organlari gruntga kesish yoki yorish 
kuchlari bilan ta’sir qiladi. Buning natijasida gruntning ma’lum qismi massivdan 
ajraladi va uni surish mumkin bo‘ladi. Kesish usuli bilan grunt qazilganda yer 
qazuvchi, yer qazuvchi-tashuvchi va yer qazuvchi-tekislovchi mashinalar 
qo‘llanadi.
Yer qazuvchi mashinalar – ekskavatorlar, ariq qazuvchilar gruntni cho‘mich 
pichog‘i bilan uzib ajratib, uyum (otval)ga yoki yer qazuvchi mashinaga yaqin 
joylashtirilgan transportning bunkeriga to‘kadi.
Yer qazuvchi-tashuvchi mashinalar – skreperlar va buldozerlar qazilmada 
gruntni qazish, uni tashish va ko‘tarmaga to‘kish uchun mo‘ljallangan. Bu 
mashinalar yer ishlarining barcha kompleks jarayonini to‘liq mexanizatsiyalashni 
ta’minlaydi.

---

134 
Yer qazuvchi-tekislovchi mashinalar – tirkamali va o‘zi yuradigan 
greyderlar hamda buldozerlar bo‘lib, ular gruntni qazish, ko‘chirish va tekislash 
uchun mo‘ljallangan.
Gruntni suv oqimi bilan yuvib ishlash va suyultirilgan gruntni quvurlar 
orqali ko‘chirishda gidromonitorlar, loyqa so‘rgich qurilmalar qo‘llaniladi. 
Yer ishlarini bajarishning samarador shakli kompleks mexanizatsiyalashdir. 
Kompleks mexanizatsiyalashning asosiy printsipi shundan iboratki, jarayonlar va 
operatsiyalarni bajarishda ishtirok etayotgan barcha mashinalarning texnik-
iqtisodiy va texnologik parametrlari bir-biriga mos kelishi kerak. Bunda 
mashinalar to‘plami (komplekti) tushunchasi kiritilib, bajariladigan barcha ishlab 
chiqarish jarayonlari yer ishlarining 
kompleks mexanizatsiyalashgan texnologik 
jarayo
ni deb ataladi. 
Bajarilayotgan texnologik jarayonlarga qarab yer ishlarini bajaradigan 
mashinalarni quyidagi guruhlarga bo‘lish mumkin: 

Ekskavatorlar; 

Yer qazuvchi-tashuvchi mashinalar; 

Yuk ortkichlar; 

Gruntni zichlovchi mashinalar; 

Muzlagan gruntlarni qazishga mo‘ljallangan mashina va 
jihozlar; 

Tayyorgarlik ishlari uchun mashina va jihozlar; 

Quduqni burg‘ilash uchun mashina va jihozlar; 

Gruntni gidromexanik ishlash uchun mashinalar; 

Gruntni tashish uchun mashinalar;