O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti abdurahmonov Q. X., Boqiyeva I. A

11-BOB. NAZORAT-TASHKILOT BOSHQARUVI ELEMENTI 
SIFATIDA. KADRLAR NAZORATI 
11.1. Nazorat: asosiy tushunchalar, maqsad va vazifalari 
Nazorat boshqaruvning funkstiyasi sifatida aniq vazifalarga yo’naltirilgan va 
kadrlarga oid qarorlarni qabul qilish jarayonining tarkibiy qismidir. 
Nazoratning bosh vazifasi – rejalashtirilgan va olingan natijalarni taqqoslashdir, 
uning ketidan farqlanishlar tahlili va rejalarga tuzatishlar kiritish tadbirlarini ishlab 
chiqish amalag oshiriladi. Ushbu holatdan kelib chiqib kadrlar nazorati kadrlarga oid 
qarorlarni qabul qilish jarayonining domiy fazasidir. Strategik nazoratning dastagi 
xilma xildir: portfelli tahlil, salohiyatning tahlili, o’sish egri chizig’i, SWOT-tahlil, 
balans ko’rsatkichlari, sstenariylarni ishlab chiqish va x.z. 
Nazorat – korxona maqsadlarini belgilash, samarali korporativ boshqaruv uchun 
joriy axborotlarni yig’ish va qayta ishlash tizimidir.
11.1-rasm. Tashkilotda nazorat konsepsiyasi 
 
Rеjalashtirish 
Nazorat 
Boshqaruv hisobi 
Axborotlar oqimi 
Nazorat 
1. Stratеgiyani ishlab chiq 
sh – korxona maqsadlarini 
bеlgilash 
2. Boshqaruv qarorlarini 
qabul qilish uchun 
takliflarni ishlab chiqish 
Tahlilni o’tqazish 
Axborotlarni 
kuzatish 

---

196 
Nazorat konsepsiyasi o’z ichiga korxona faoliyatidagi haqiqatdagi 
ko’rsatkichlarni rejadan farq qilishini nazorat qilish, boshqaruv qarorlarini qabul 
qilish uchun takliflar ishlab chiqishdan iborat. 
Nazoratning bosh vazifasi – rejalashtirilgan va olingan natijalarni taqqoslashdir, 
uning ketidan farqlanishlar tahlili va rejalarga tuzatishlar kiritish tadbirlarini ishlab 
chiqish amalag oshiriladi. Ushbu holatdan kelib chiqib kadrlar nazorati kadrlarga oid 
qarorlarni qabul qilish jarayonining domiy fazasidir. 
Iqtisodiy jihatdan nazorat – bu kuzatish va boshqarishdir. Samarali boshqarish 
va kuzatish maqsadni belgilash va shu maqsadlarni amalga oshirish chora-tadbirlar 
rejasini ishlab chiqmasdan iloji yo’q., shuning uchun nazorat rejalashtirish, tartibga 
solish va kuzatish bo’yicha kompleks masalalardan iborat bo’ladi. 
Nazoratning vazifasi –boshqaruv axborotlarini tayyorlash va taqdim etish yo’li 
bilan rahbariyatni zarur qarorlar qabul qilishga yo’naltirishdir. 
Nazorat: 

xarajatlar va faoliyat natijalarini tartibga solish imkonini beradi; 

korxona maqsadlariga erishishiga yordam beradi; 

kutildmagan tasoddiflar oldini oladi va iqtisodiy ko’rsatkichlar havfli 
nuqtalarga etganida ularga qarshi o’z vaqtida choralar ko’rish imkonini beradi; 

zaruriy muvozanatni ushlab turishga xizmat qiladi (masalan, foyda, 
daromadlar, miqdor, unumdorlik va x.z.) 
Nazorat xizmati menejment uchun servis funkstiyasini bajaradi. Agar rahbar 
xo’jalik faoliyati natijasi uchun unumli mas’ul bo’lsa, nazoratchi esa – shu natijaning 
“shaffof”ligi, ya’ni qabul qilinayotgan qarorlar natijalari, ularning o’z vaqtidaligi, 
funkstional bo’linmalar tomonidan kelishilganligini aks ettiruvchi qarorlarni qabul 
qilish va hisobotlar tayyorlashning barcha jarayonlarini metodik asoslanganligi uchun 
mas’ul bo’ladi. 
Shunday qilib nazoratning vazifasi
inqirozli vaziyatlarni oldini olishdan iborat. 
11.2-rasmda nazoratning turlari berilgan. 

---

197