O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti «iqtisodiyot boshqaruv soliqlar va sug’urta kafedrasi»

2014-2020 yillarda aholi pul daromadlari sarflanish 
1-jadval. 
tarkibining o’zgarishi, (%da) 
Ko’rsatkichlar 
Iillar 
2014 
2015 
2016 
2017 
2018 
2019 
2020 
Aholi pul daromadlari 
100 
100 
100 
100 
100 
100 
100 
Jami 
Tovarlar sotib olish va 
76,9 
73,1 
74,3 
73,5 
74,7 
71,8 
70,7 
xizmat to’lovlari 
Majburiy to’lovlar va 
7,7 
7,7 
7,7 
6,7 
6,5 
7,4 
7,1 
badallar 
Jamg’armalar va 
qimmatli qog’ozlar, 
14,1 
17,3 
15,7 
18,0 
17,1 
18,1 
20,2 
valyuta xarid qilish va 
boshqalar 
Aholi pul qoldig’ining 
1,3 
2,0 
2,3 
1,8 
1,7 
2,7 
2,0 
o’sishi 
1-jadval ma’lumotlari ko’rsatishicha, aholi pul daromadlarining aksariyat tovar
sotib olish va xizmatlarga to’lovlar hissasiga to’g’ri keladi va ushbu ulush 2014-2020
yillarda pasayish tendentsiyasiga ega, ya’ni 2014 yilda jami daromaddagi tovarlar sotib 
olish va xizmat to’lovlari ulushi 76,9 foizni tashkil etgan bo’lsa, 2020 yilga kelib ushbu 
ko’rsatkich 70,7 foizga teng bo’lgan. Tahlil etilayotgan davrda ushbu ulushning 
pasayishini ijobiy holat deb baholash mumkin. Tadqiqotlar ko’rsatishicha, pul
 
 
Vaxobov A.V., Malikov T.S. Moliya, Darslik/Toshkent Moliya instituti.-Toshkent:”Noshir”. 

---

16 
daromadlari birinchi navbatda, tovarlar sotib olish va xizmat to’lovlari uchun 
sarflanadi va ushbu sarf-xarajatlar salmog’ining kamayishi esa, aholi real daromadlari 
o’sishi bilan sodir bo’ladi. Aholi pul daromadida tovarlar sotib olish va xizmat 
to’lovlari uchun sarflar ulushining kamayishi hisobiga 2014-2020 yillarda 
jamg’armalar va qimmatli qog’ozlar, valyuta xarid qilishning ulushi 6,1 foizga (20,2 - 
14,1%), aholi pul qoldig’ining 0,7 
foizli punktga o’sishi kuzatilgan. 2014-2020 yillardagi jismoniy shaxslar 
daromadlari sarflanishining tahlili shuni ko’rsatdiki, tadqiq etilgan yillarda aholining 
7-8 foiz xarajatlari soliqlar, majburiy to’lovlar va badallar hissasiga to’g’ri kelgan. 
Jismoniy shaxslar to’laydigan soliqlar xususiyati shundan iboratki, soliqlar jismoniy 
shaxsning o’zi tomonidan, o’z daromadidan to’lanadi. Soliqlar va yig’imlar bu erda 
(mehnat haqidan daromad solig’idan tashqari) nahd pulda to’lanadi. Bu erda soli 
to’lovchi jismoniy shaxs bilan soliq undiruvchi (nazorat qiluvchi) idoralar o’rtasida 
yuzma-yuz keladigan pul munosabatlari mavjud. Bu munosabatlar jarayonida soliq 
undiruvchi nihoyatda madaniyatli, xushmuomila bo’lsa, soliq qonunchiligi, soliq 
munosabatlar bilan bog’liq bo’lgan iqtisodiy ko’rsatkichlarni (masalan, byudjet 
xarajatlari tarkibi) yaxshi bilsa soliq idoralari katta muvoffaqiyatga erishadi. Jismoniy 
shaxslar soliqlari deganda aholining daromadlari, mol-mulki qiymatidan, 
foydalanayotgan erlari uchun va boshqa hollarda davlat byudjetiga qonun bo’yicha 
to’lanadigan majburiy to’lovlar tushuniladi. 
Jismoniy shaxslar soliqlari bu aholining bir qismi daromadini qayta taqsimlash yo’li 
balan markazlashgan pul fondiga jalb qilish usulidir. 
Soliq munosabatlari mavjud bo’lishining asosiy shartlaridan biri - bu davlatning 
mavjudligi bo’lsa, ikkinchi sharti bo’lib soliqlarni to’lashga qobil bo’lgan soliq 
to’lovchilarning mavjudligidir. Olinish manbaiga ko’ra soliqlar yuridik va jismoniy 
shaxslardan olinadigan soliqlarga ajratiladi.