O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti

8.8. Tekislikning perspektivasi
Chizma geometriya fanida tekisliklami tasvirlashning 
bir necha usullari m a ’lum, shu jum ladan izlari bilan ham 
beriladi. 190-rasmda umumiy vaziyatdagi Q tekislikning 
perspektivasini yasash ko'rsatilgan. Bunda Q tekislikning 
gorizontal tekislik bilan kesishgan chizig'i (izi) C?wga paral­
lel chiziq o'tkaziladi. Bu gorizont chizig'i bilan kesishib 
F fokus nuqtasi hosil bo'ladi. Q tekislikda yotgan ixtiyoriy 
Bc to 'g 'ri chiziqning fokus nuqtasi F,/7 chiziqda yotadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

Gorizontal va tasviroyna tekisliklariga perpendikular 

Q tekislik berilgan, uning perspektivasini yasash 193- 
rasmda ko'rsatilgan. Bunda Q tekislikning QH izi Л 5 to'g'ri 
chiziq tasviroynaga perpendikular to'g'ri chiziq deb qarash 
mumkin, shuning uchun uning fokus nuqtasi P nuqtada 
yotadi. Endi gorizontal tekislikda yotuvchi А, В, C, D 
to'g'ri to'rtburchak tekislikning rejasi bo'yicha uning pers­
pektivasini yasash talab qilinsin (192-rasm).
Rejada tasviroyna T  uning asosi t bilan u stm a-ust 
tushadi, chunki T±H. Shuning uchun tasviroyna vertikal 
proyeksiyalanadi, S  nuqtadan /1,2?,C,/), to ‘g ‘ri to 'r tb u r ­
chak tom onlariga parallel chiziqlar o'tkaziladi va f ' f j  
nuqtalar hosil qilinadi, ularni gorizont chizig'iga proyek­
siyalab FIF2 fokus nuqtalari topiladi. Tasviroyna asosida 
yotgan A nuqtani ular bilan tutashtiriladi. T o 'g 'ri to 'r t-
b u rchak n in g BC  va CD tom onlari ham tasvir oynaga 
yo'naltiriladi va kesishgan 1 '2' nuqtalar hosil qilinib, 1 
nuqtani F bilan, 2 nuqtani F2 bilan tutashtirib, А, В, C, 
D tekislikning perspektivasi (ABnCnDn) hosil qilinadi. 193- 
rasmda shu to'rtburchak ustiga qurilgan vertikal tekislik­
larning perspektivasi tasvirlangan. U nda balandlik A E  (Z
masofa) qirrasi tasviroyna tekislikning o'zida yotganligi 
sababli haqiqiy kattalikda bo'ladi.
T
www.ziyouz.com kutubxonasi

Bino va inshootlar perspektivasi ishonarli, haqiqiy, 

tabiiy ko'rinayotganday chiroyli chiqishi uchun ko'rish 
nuqtasi, bosh nur (chiziq) va tasviroyna tekisligini ko'rina- 
yotgan narsaga nisbatan t o ‘g‘ri tanlay bilish katta aham i­
yatga ega. Shuning uchun ham bular ixtiyoriy ravishda 
tanlanmasdan, balki perspektiva yasash tajribasidan olingan 
m a ’lum qonun-qoidalar asosida joylashtiriladi.
Binoning perspektivasi uning rejasi va bosh fasadi 
bo'yicha uch bosqichda bajarilishi mumkin.