O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti

8.1. Perspektiva haqida umumiy 
tushuncha
Bino va inshootlarni yaqqol tasaw ur qilish uchun uning 
ortogonal proyeksiyasidan foydalanib, perspektivasini chi­
zish mumkin.
«Perspektiva» 
— fransuzcha «Perspective» so'zidan 
olingan bo'Iib «uzoqqa qarash, uzoqni kuzatish» degan 
m a ’noni anglatadi.
Perspektiv tasvir, perspektiva markaziy proyeksiyalashga 
misol bo'Iib, ko'rish nuqtasi, markaz, ya’ni kuzatuvchi 
bitta nuqtadan qaraydi. Perspektiva tasviriy san ’atda ko'p 
qo'llanilganligi sababli, rassomlar badiiy asarlar yaratishda 
perspektiva nazariyasiga asoslanadilar. Shuning uchun 
perspektiva tasviriy san’atning grammatikasidir. Arxitektura 
va m uhandislik qurilish ishlarida perspektivadan keng 
foydalaniladi. Binolar va ularning kompozitsion yechimi 
perspektivada tekshiriladi va kerakli o'zgartirishlar kiri­
tish mumkin.
Perspektiva bajarilishiga qarab turlicha bo'ladi:
1. Chiziqli perspektiva 
— tasvir asosan vertikal, b a ’zan 
esa og'ma tekisliklarda bajariladi.
2. 
Panoramali perspektiva 
— tasvir silindr ichki sirtiga 
bajariladi.
3.
Gumbazli perspektiva 
— tasvir gumbaz yoki sharsi- 
mon ellipsoid sirtlar ichiga bajariladi.
4. 
Teatral perspektiva 
— tasvir bir necha ketma-ket 
sirtlarga bajarilib, teatr sahnasini bezash uchun ishlatiladi.
5. 
Havoyi perspektiva 
— tasviriy san’atda fazoning chu- 
qurligi va kengligi rang orqali bajariladi.
Shunga o'xshash bir necha perspektivalar mavjud, bu- 
lardan eng asosiysi chiziqli perspektiva bo'Iib, m e ’moriy 
loyihalashlarda juda ko'p ishlatilishi sababli bu chuqur 
o'rganiladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

Perspektiv tasvir hosil qilish markaziy proyeksiyalash 

usuliga asoslanganligi sababli proyeksiyalar tekisligi va 
undan tashqarida kuzatish (proyeksiyalash) markazi olina­
di. Perspektiv tasvir hosil qilish uchun perspektiva apparati 
bilan tanishib chiqish zarur. Perspektiva apparati quyidagi 
elementlardan iborat (175-rasm):
T — Tasviroyna (kartina) tekisligi.
S — Kuzatish (ko'rish) nuqtasi (proyeksiya markazi). 
s — Kuzatish nuqta asosi (kuzatish nuqtasining o rto ­
gonal proyeksiyasi).
H — Gorizontal tekislik yoki narsalar tekisligi . 
t — Tasviroyna asosi (tasviroyna tekisligining gorizon­
tal tekislik bilan kesishgan chizig'i).
h — Gorizont chizig‘i (kuzatish nuqtasidan o'tuvchi 
gorizontal tekislikning tasviroyna tekisligi bilan kesishgan 
chizig'i).
SS' — Kuzatish nuqtasi balandligi.
Z),Z)2 — Distansion uzoqdagi nuqtalar taxminan k o '­
rish nuqtasi S  dan tasvir oynagacha bo'lgan masofa (PS) 
masofaga teng, P D = P S .
P — Tasviroyna markazi (tasvir oyna tekisligiga kuza­
tish nuqtasidan tushirilganda perpendikular chiziqning shu 
tekislik bilan kesishgan nuqtasi). Bu ko'rish nuqtasining 
asosiy chizig'i deyiladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

Р' — Markaziy nuqtaning asosi.
S P  — Tasviroyna bilan kuzatish nuqtasigacha bo'lgan 
eng qisqa masofasi (bosh ko'rish masofasi yoki bosh ko'rish 
nuri).
A — Proyeksiyalanuvchi nuqta (fazoda).
A [ — Proyeksiyalanuvchi nuqtaning asosi (A nuqtaning 
gorizontal proyeksiyasi).
A \ — A nuqtaning perspektiv tasviri (perspektivasi).