83
muhit yuzaga keladi? Kelajakda muxoliflar bilan qanday munosabat
o‘rnatish kerak?
Tajribadan ma’lum bo‘lishicha, muzokaraning 50% muvaffaqiyati
uning to‘g‘ri tashkil etilishiga bog‘liq.
Muzokaraning ikkinchi bosqichi dastlabki pozitsiyalarni belgilab
olish (ishtirokchilarning muzokara haqidagi rasmiy e’lonlari)dir. Bu bos-
qich ishtirokchilarning ikkita maqsadini amalga oshirishga yordam be-
radi: muxoliflarning manfaati ma’lumligini va ularni hisobga olishin-
gizni bildirish; harakat maydonini belgilab olish
va unda harakat qilish
uchun iloji boricha ko‘p joy egallash.
Odatda, muzokaralar har ikki tomonning maqsadlari e’lon qilinishi-
dan boshlanadi. Faktlar va jiddiy dalillar yordamida tomonlar o‘zlari-
ning holatlarini mustahkamlashga urinishadi.
Muzokaralar vositachi yordamida olib borilayotgan bo‘lsa, unda u
tomonlarga o‘z fikrini to‘liq ayta olishi va tomonlar vakillarining gapla-
rini buzib ko‘rsatmasligi kerak. Bundan tashqari, yetakchi tomonlar aso-
siy omillarni belgilaydi va ularni boshqaradi: muhokama qilish uchun
berilgan vaqt, murosaga kela olmaslik natijalari, yechim variantlarini
taklif etadi.
Muzokaraning uchinchi bosqichi o‘zaro ma’qul bo‘lgan qarorga
kelish, ruhiy kurashdan iborat.
Bu bosqichda tomonlar bir–birining imkoniyatlarini aniqlaydi, ta-
lablarining to‘g‘riligini belgilaydi, ularning yechimi
nizo ishtirokchilari
manfaatlarida qanday aks etadi kabi savollarga javob beradi. Muxoliflar
faqat o‘zlari uchun foydali bo‘lgan dalillarni taqdim etadi va yana turli
xil muqobil dalillari borligini ma’lum qilishadi. Bunda ta’sir qilishning
har xil usullari qo‘llaniladi, turli yo‘llar bilan tashabbusni qo‘lga kiri-
tishga harakat qilinadi. Har bir ishtirokchining maqsadi g‘alabaga va us-
tuvorlikka erishishdir.
Vositachining bu bosqichdagi vazifasi ishtirokchilar manfaatining
turli xil ehtimoliy holatlarini harakatga keltirish, yechimning variantlari-
ni solishtirish, muzokaraning yechimlarini topishdir. Agar muzokaralar
keskin tus olib, ma’lum shaxsni haqorat qilishgacha borib yetsa, yetak-
chi mazkur holatdan chiqib ketish yo‘llarini topishi kerak.
To‘rtinchi bosqich - muzokaralarni tugatilish yoki boshi berk ko‘-
chadan chiqish.
Bu bosqichda turli xil variantlar va takliflar mavjud. Har ikki tomon
bir qancha chekinish qilsa, vaziyat ijobiy tomonga burilishi mumkin. Bu
yerda tomonlar qanday chekinishlar ijobiy natija berishini va qanday
84
natijalar oldin erishilgan natijalarni barbod
qilishi mumkinligi haqida
aniq tasavvurga ega bo‘lishi lozim. Nizo yechimiga doir tavsiyalar quyi-
dagilardan iborat:
nizolarning, ya’ni qarama-qarshi maqsadlar, usullar borligini tan
olish, ularning ishtirokchilarini aniqlash. Amalda bu masalalarni yechish
qiyin. Hech qachon ikki tomon vakillari nizolashuvchilarini ochiqchasi-
ga tan olmaydi. Tan olish holatlari juda kam uchraydi. Ba’zida nizo
uzoq vaqtdan beri davom etib keladi, odamlar undan aziyat chekishadi,
lekin uning borligi tan olinmaydi. Har bir ishtirokchi nizolashuvchisiga
ta’sir etish usulini o‘zi tanlab oladi. Va yuzaga kelgan sharoitdan o‘zi
chiqib ketish yo‘llarini axtaradi.
Nizolar borligi tan olingandan keyin, uni bartaraf etish imkoniyati
yo‘qligini qayd etib, muzokara o‘tkazish haqida fikrlashib olish maqsad-
ga muvofiqdir. Bunda vositachi bilanmi yoki uning ishtirokisiz muzo-
kara
olib borilishini, har ikki tomonga ma’qul bo‘lgan vositachi kimli-
gini, muzokara tartibini belgilab olish, muzokaralar qachon, qayerda va
qanday tarzda boshlanishini aniqlab olish kerak bo‘ladi. Ya’ni, muzo-
karalarning vaqti, joyini, muzokara olib borish tartibini, o‘zaro harakat
boshlash vaqtini, nizoga taalluqli yana bir qator masalalarni belgilab
olish kerak. Muhimi, nizo sababini aniqlashdir. Bu bosqichda o‘zaro
yondashuvlar ishlab chiqiladi, tomonlar pozitsiyalari aniqlanadi, kelish-
movchilik holatlari belgilanadi va yaqinlashish nuqtalari qayd etiladi.
Yechim variantlarini ishlab chiqish uchun tomonlar hamkorlikda
uning bir necha variantlarini taqdim etadi, ularning xarajatlari va oqibat-
lari ko‘rsatiladi.
Kelishilgan qarorni qabul qilish uchun bir qator variantlar ko‘rib
chiqilganda va tomonlar o‘zaro kelishuvga rozi bo‘lganda bu qarorni
umumiy holda
yozma ravishda kommunikativ, rezolyutsiya, hamkorlik
haqidagi bitim va b. tarzida taqdim qilish maqsadga muvofiqdir. Alohida
holatlarda yozma ravishdagi hujjatlar har bir bosqichdan keyin tayyor-
lanadi.
Qabul qilingan narsalarni amalga oshirish. Agar o‘zaro harakatlar
jarayoni ishlab chiqilgan va kelishilgan qaror bilan yakunlansa va undan
keyin hech qanday ijobiy o‘zgarishlar bo‘lmasa, unda mazkur holat
yanada kuchliroq nizolarga sabab bo‘lishi mumkin, chunki birinchi
nizoni yuzaga keltirgan sabablar
bartaraf qilinmagan, uni bartaraf etish
haqidagi qarorlar bajarilmaganligi sababli majburiyatlar kuchayib ket-
gan. Bunday holatlarda muzokara olib borish ancha qiyin kechadi.
85
XULOSA
Mamlakatimiz mustaqillik sharofati bilan o‘z kelajak yo‘lini o‘zi
belgilab, erkin bozor iqtisodiyoti munosabatlari sharoitida huquqiy de-
mokratik jamiyat qurish yo‘lidan dadil olg‘a bormoqda. Mamlakati-
mizda ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar bugun jahon bozorlarida ham
o‘z xaridoriga, iste’molchisiga ega. Shunday ekan,
har bir kasbda
bo‘lgani kabi savdo-sotiq, biznes sohasi ham bu kasb egalaridan o‘zbe-
kona lutf, xushmuomalalik, halollik, bilim va malakani talab qiladi.
“Biznes etikasi va ma’naviyati” fani esa nafaqat savdo-sotiq, biznes ahli-
ga, fan haqidagi ushbu kitobni o‘qigan har bir talabaga, u xoh moliya-
iqtisod sohasida bo‘lsin, odob-ahloq, so‘zlashuv, muomala, yurish-turish
madaniyati, etikasi va ma’naviyatidan tortib, bu borada kasbdoshlar
bilan muzokaralar olib borish, telefonda so‘zlashuv,
bahs-munozara,
nizolarni hal qilish kabi inson hayotida doimiy uchrab turadigan holatlar
yuzasidan ham ta’lim beradi.
