O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti s. Nasritdinova, M. Tursunova

7.4. Muzokaralar nizolarni hal qiluvchidir 
 
Muzokaralar 
nizo ishtirokchilari uchun ma’qul bo‘lgan yechim-
larni izlashga qaratilgan taktik usullarning yig‘indisidir. Nizolarni hal 
qilish vositasi sifatida muzokara olib borish haqida ko‘plab adabiyotlar 
mavjud
1
. Muzokaralar amalga oshishi uchun ma’lum shartlarni bajarish 
talab qilinadi, ya’ni: 

nizoli masalada ishtirok etuvchilarning o‘zaro bir-biriga bog‘-
liqligi; 

nizo subyektlarida ko‘zga tashlanadigan farqlar bo‘lmasligi, nizo-
ning rivojlanish bosqichlari muzokara imkoniyatlariga mos kelishi; 

mazkur sharoitda aniq qaror qabul qilishga haqli shaxslarning 
muzokarada ishtirok etishi; 

har bir nizo o‘z rivojida bir necha bosqichdan o‘tishi lozim (4-
jadval). 
 
4-jadval
.
Nizo rivojining bosqichlariga ko‘ra muzokara olib borish 
imkoniyati 
Nizo rivojining bosqichlari 
Muzokaralarning olib borish 
imkoniyati 
Vaziyat keskinlashuvi, tomonlarning
rozi bo‘lmasligi 
Raqobat, dushmanlik 
Tajovuzkorlik 
Zo‘ravonlik, harbiy yurishlar 
Muzokara olib borishga hozircha erta, 
nizoning kelib chiqishiga sabab bo‘lgan 
unsurlar noaniq 
Muzokara olib borish eng oqil yo‘l. 
Uchinchi tomon ishtiroki bilan olib 
boriladigan muzokaralar. 
Muzokara olib borish maqsadga 
muvofiq emas. Qarshi tajovuzkor 
harakatlar yuzaga kelishi mumkin. 
Ba’zi nizoli holatlarda muzokara olib borishning vaqti kelmagan, 
boshqa holatlarda esa muzokara olib borish vaqti o‘tgan bo‘ladi. Bunday 
holatda vaziyatga e’tibor bermay, muzokara boshlash tajovuzkorona 
harakatlar qo‘llanilishiga olib kelishi mumkin. 
1
Болшаков A.Г., Несменова M.Ю. Конфликтология организаций . – M.: M3 Press, 2001. Громова O.Н. . 
Конфликтология. Курс лекций. – M.: EKMOS, 2001. Ниренберг Дж. Маэстро переговоров. – Минск: 
Парадокс, 1997, Фишер Р., Юрин У. Пут к согласию или переговори без поражения. M., 1992. 

---

82 
Ta’kidlash kerakki, muzokarani mazkur vaziyatga ta’sir qila 
oladigan tomonlar bilan olib borish lozim. O‘zaro nizolarda manfaatdor 
bo‘luvchi bir necha guruhlarni ajratib ko‘rsatish mumkin: 

dastlabki guruhlar. Nizo tufayli ularning shaxsiy manfaatlariga 
xavf yetadi. Guruhlar o‘zlari nizoda ishtirok etadi, ammo muzokara olib 
borish doimo ham ularga bog‘liq bo‘lmaydi; 

ikkilamchi guruhlar – ularning o‘zlari uchun muzokarada man-
faatdorlik bor, ammo buni oshkor qilmaydi, maqsadlarini ma’lum vaqt-
gacha yashiradi.
Nizodan manfaatdor uchinchi guruh ham bo‘lishi mumkin. Ular 
yanada yashirin shaklda bo‘ladi. To‘g‘ri tashkillashtirilgan muzokaralar 
izchil tarzda bir necha bosqichda bo‘lib o‘tadi: 

muzokaralar boshlanishiga tayyorgarlik (muzokaralar bo‘lgunga 
qadar); 

dastlabki pozitsiyani tanlash (ishtirokchilarning mazkur muzoka-
ralardagi nuqtayi nazarlarini dastlabki e’lon qilinishi); 

o‘zaro ma’qul bo‘lgan qarorga kelish (psixologik kurash, muxo-
liflarning real holatini aniqlash); 

yakunlash (yuzaga kelgan vaziyatdan yoki boshi berk ko‘chadan
chiqish).