O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik instituti

Komil (كامل)bahri. Olimlarning fikricha bu bahrni “komil” deb atalishiga sabab, uning harakatlari to‘liq, barkamolligidandir. Harakatlar komilda 30 ta. Arab she’riyatida eng ko‘p uchraydigan uch bahrning biridir. Bu bahr to‘la va qisqartirilgan shakllarda uchraydi.
Komil bahrining oltita rukni bor. Ularning har biri kichik fasila va yig‘ilgan vatad majmu’idan iborat:
متفاعلن متفاعلن متفاعلن متفاعلن متفاعلن متفاعلن
Shuningdek, komil bahrini yetti ko‘rinishi bor:
Aruz va darb – salim.
Aruz – salim va darb – maqtu’.
Aruz – tamm va darb – axazz mudmar.
Aruz va darb – majzu muraffal.
Aruz va darb – majzu muzal.
Aruz va darb – majzu salim.
Majzu maqtu’.

Komil bahriga O‘rta asr arab shoiri Abu Nuvos xamriyot janrida yozilgan quyidagi misolini keltiramiz:

و اذا المنية أنشبت أظفارها ألغيت كل تميمة لا تنفع

في مجلس ضحك السرور به عف ناجذيه و حلت الخمر

Taqdir o‘z changalin chiqargan zamon,
Tumor xam kor qilmas, bo‘ladi yomon.
Xursandchilik qulgan majlisda,
May nushlashga ijozat bordir.

Zamaxshariyning asarida komil bahriga quyidagicha misol keltirilgan:

و كملت لا احد يفوقك فانتهج طرق السيادة في علوّك و استوى

Xorazmiyning “Mafotih al–ulum” asaridan misol keltiramiz(bayt Antaraga tegishli):

وإذا صَحَوتُ فما أُقَصّرُ عن نَدىً

وكما عَلِمتِ شَمائلي وتَكرُّمي

“Hushyorligimda ham sahiy bo‘laman, mening hislatlarim va keng qalbligimni qanday angding”.

Ne balo emish sening ul xiro-m ila qomating
Gahi sur’ating, gahi nozi bir-la iqomating
mutafo’ilun mutafo’ilun mutafo’ilun

Navoiyning fikricha yuqoridagi besh bahrda fors, turkiy shoirlar she’rni oz yozganlar. Hazaj, rajaz, ramal bahrlari fors va turkiy shoirlar tomonidan juda ko‘p ishlatilgan.

Eski o‘zbek yozuvi (arabiy)da “alif”, “vov”, “yo”, fatha, zamma, kasra harakati o‘rniga yozilurki, hech mahalda harf hisobiga kirmas, balki harakat o‘rnigadir.