O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti

Ichki myhit tо‗g‗risida tushuncha.

Fiziolog olimlar Klod Bernar, Uolter Kennon, JI. S. Shtern va boshqalar gomeostaz tushunchasi shakllanishida, gomeostatik mexanizmlarni tekshirishdagi xizmatlari katta.

Ichki muhitning doimiyligini saqlab turishda asosan teri, shilliq parda, buyraklar, о‗pka, jigar, taloq katta ahamiyatga ega bо‗lib asosiy vazifalarni bajaradi. Ichki muhit suyuqliklaridan qon, tо‗qima, suyuqlig‗i, limfa, endolimfa va perilimfa hamda boshqa biologik suyuqliklar (orqa miya, bо‗g‗in, plevra suyuqligi) tarkibiga nazar tashlasak sezilarli tafovutlar borligini yaqqol kо‗rinadi. Organizmning ichki tо‗siqlari gictogematiq gematoensefalik va gematokoxlear tо‗siqlar ana shu tafovutni saqlab turadi. Qon ichki muhit suyuqliklari ichida eng muhim suyuqlik hisoblanadi. Qon va boshqa suyuqliklar о‗rtasida doimiy ravishda
almashinuv sodir bо‗lib turadi, boshqa suyuqliklar esa qondan paydo bо‗ladi.
Qon hujayralararo modda-qon plazmasining suyuq tashuvchi to‘qimasining bir turili to‘qima sifatida ko‘rib chiqilishi mumkin.Bu to‘qimaning hujayraviy qismlari qizil (eritrotsitlar)va oq (leykotsitlar)qon hujayralari va trombositlardir.Barcha qon hujayralari tashkil qiladigan umumiy qon hajmi miqdorining proporsiyasi foizlarda gemotoksin deb ataladi.(Qarang rasm 6.3)U o‘rtacha 45%,odatda erkaklarda 47% ayollarga 43% qaraganda biroz yuqoriroq bo‘ladi.
Insonlardagi umumiy aylanuvchi qon miqdori tana og‘irligining taxminan 8% ini tashkil qiladi:Misol uchun,og‘irligi 70kg li bir insonning umumiy qon miqdori tahmiman 5,6 litr bo‘ladi.
QON. Qon tizimiga asosan qonning о‗zidan tashqari, qon yaratilishini ta‘minlaydigan tuzilmalar, qonning yemirilishida ishtirok etuvchi a‘zolar hamda bu jarayonlarni boshqarib turuvchi mexanizmlar kiradi. Umurtqali hayvonlarda qon hujayralari asosan suyak kо‗migida hosil bо‗ladi. Eritrositlarning yemirilishi, ulardagi temirdan qayta foydalanish va gemoglobin sintezi ham ko‘mikda sodir bо‗ladi. Qarib qolgan eritrositlarning qondan ajratib olinishi va ularning qayta
ishlanishi taloq faoliyatga bog‗liq. Limfa tugunlarida oq qon tanachalari rivojlanib yetiladi, bu jarayonda taloq va timus ham ish- tirok etadi.
Qon tizimi faoliyatini boshqarishda maxsus gumoral omillar – eritropoetinlar, leykopoetinlar va trombopoetinlar katta ahamiyatga ega. Nerv tizimi ham bu jarayonda ishtirok etadi.
Demaq qonning о‗zi, qon yaratilishini ta‘minlovchi kо‗miq limfa tugunlari, taloq va timus; qon hujayralari yemirilishini yuzaga chiqaradigan taloq, kо‗miq bu tizim faoliyatini boshqaruvchi nerv va gumoral omillar qon tizimini tashkil qiladi.

2.