O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi tomonidan darslik sifatida tavsiya etilgan

 

15.2. Korporativ birlashmalarning turlari 

 

Korporativ  birlashmalarning  tashkil  etilishi  keskin  raqobat 

sharoitida  yangi  bozorlarga  kirib  borishda,  ishlab  chiqarishni 

modernizatsiyalashda,  yangi  loyihalarni  o‘zlashtirishda,  davlat  

bilan soliq munosabatlarini samarali tashkil etishda va hokazolarda 

muhim  ahamiyat  kasb  etadi.  Shundan  kelib  chiqqan  holda 

korporativ  tuzilmalar  ma’lum  birlashmalar  tarkibiga  kirish  orqali 

ham faoliyatni tashkil etishga e’tibor qaratadi.  

Mamlakatimizda 

quyidagi 

asosiy 

tashkiliy-huquqiy 

shakllarda  tashkil  etiladigan  xo‘jalik  birlashmalari  xo‘jalik 

boshqaruvi organlari hisoblanadi: 

-  tarkibiga  kiruvchi  korxonalarning  xo‘jalik  birlashmasiga 

tegishli  bo‘lgan  aksiya  paketlari  orqali  ana  shu  korxonalarning 

xo‘jalik  boshqaruvini  amalga  oshiruvchi  aksiyadorlik  kompa-

niyalari, shu jumladan davlat-aksiyadorlik kompaniyalari; 

---

 

322 

- 

muassis-korxonalar 

tomonidan 

ular 

faoliyatiga 

ko‘maklashish 

uchun 

muassis-korxonalarning 

aksiyalari 

paketlarini  boshqarish  huquqisiz  ayrim  umumiy  vazifalarni  ularga 

topshirish  yo‘li  bilan  ixtiyoriylik  asosida  tashkil  qilinadigan 

uyushmalar. 

Xo‘jalik  birlashmalarining  asosiy  vazifalari  va  funksiyalari 

quyidagilar hisoblanadi: 

-  tarmoq  va  iqtisodiyot  sohalarini  barqaror  rivojlantirishning 

istiqbolli strategiyasini belgilash; 

-  marketing  tadqiqotlarini  tashkil  etish,  ichki  va  tashqi 

bozorlarda  raqobatbardosh  mahsulotlarning  yangi  turlarini  ishlab 

chiqarishni  (ishlar,  xizmatlarni)  o‘zlashtirish,  ularning  jahon 

bozorlariga kirib borishiga ko‘maklashish; 

-  korxonalarni  modernizatsiya  qilish  va  texnologik  jihatdan 

qayta  qurollantirish,  ushbu  maqsadlarga  xorijiy  investitsiyalarni 

keng jalb qilishda yordam berish; 

- ular tarkibiga kiruvchi korxonalar va tashkilotlarga axborot 

xizmatlari ko‘rsatish; 

-  kadrlar  tayyorlash,  qayta  tayyorlash  va  malakasini 

oshirishni tashkil qilish. 

Xo‘jalik  birlashmalarining  asosiy  shakllari  sifatida  xoldinglar, 

moliya-sanoat  guruhlari,  kontsernlar,  kontsortsiumlar,  sindikat, 

kartel kabilar amaliyotda keng qo‘llaniladi. 

Xoldinglar aktivlari tarkibiga boshqa korxonalarning aksiyalari 

nazorat  paketlari  kiradigan  aksiyadorlik  jamiyatlari  hisoblanadi. 

Bunda  xolding  yuridik  shaxs  bo‘lib  bevosita  ishlab  chiqarish 

faoliyatini  amalga  oshirmaydi,  lekin  ishlab  chiqarishni  amalga 

oshiruvchi  aksiyadorlik  jamiyatlari  aksiyalari  nazorat  paketiga 

egalik  qiladi.  Xoldinglarning  sof  xolding,  ma’muriy  xolding, 

moliyaviy  xolding  kabi  turlari  mavjud.  O‘z  navbatida  xolding 

kompaniyasining  o‘zi  ham  boshqa  xoding  kompaniyaning  tarkibiy 

qismi  bo‘lishi  mumkin.  Mamlakatimizda  xoldinglar  amaliyoti  keng 

qo‘llaniladi.  Bunda  sho‘ba  korxonalar  faoliyatini  markazlashgan 

tartibda boshqarib borish amaliyotiga jiddiy e’tibor qaratilgan. 

 

---

 

323