O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi tomonidan darslik sifatida tavsiya etilgan

 Korporativ tuzilmalar moliyaviy  

munosabatlari tasnifi 

 

Bugungi  kunga  kelib  korporativ  tuzilmalar  o‘z  faoliyatlarini 

kengaytirib  borishlari  natijasida 

vakolatxonalar,  sho‘ba  korxonalar, 

Mol yetkazib beruvchilar va xaridorlar 

bilan munosabatlar 

Ijtimoiy infratuzilma institutlari bilan 

munosabatlar 

Xo

m

ash

yo

 v

a 

m

ateria

ll

ar 

etk

az

ib

 

be

rish

 b

o‘y

ich

a 

m

un

osa

ba

tl

ar

 

 

Xa

rid

orlarg

a 

m

ol

 e

tk

az

ib

 b

erish

 

bo

‘y

ich

a 

m

un

osa

atl

ar

 

Ye

tk

az

ib

 b

erish

 (

tran

sp

ort) 

bil

an

 

bo

g‘li

q 

m

un

osa

ba

tl

ar

 

Ka

drlar  

tay

yo

rlas

h 

bil

an

 b

og

‘li

q 

m

un

osa

ba

tl

ar

 

 

Ijt

imo

iy

 

lo

yih

alar 

bo

‘y

ich

a 

m

un

osa

ba

tl

ar

 

Om

m

av

iy

 a

xb

or

ot 

vo

si

tala

ri 

bil

an

 

m

un

osa

ba

tl

ar

 

F

an

-

tex

nik

u 

yu

tu

qlarin

i q

o‘ll

ash

 

bo

‘y

ich

a 

m

un

osa

ba

tl

ar

 

 

KORPORATIV TUZILMALAR MOLIYAVIY MUNOSABATLARI

 

Qa

do

qlas

h,

 sa

qlas

h 

bil

an

 b

og

‘li

q 

m

un

osa

ba

tl

ar 

va

 b

osh

qa

lar

 

 

Davlat bilan moliyaviy munosabatlar

 

Moliya bozori institutlari bilan 

munosabatlar 

Dav

lat 

ro

‘y

xatid

an

 o

‘tk

az

is

h 

va 

fao

liy

atn

i ta

rtib

ga 

so

lis

h 

 

Dav

lat 

by

ud

jeti d

ar

om

ad

la

ri v

a 

m

oliy

av

iy

 n

az

or

at

 

Yir

ik

 lo

yih

alar

ni 

ham

ko

rlik

da 

am

alg

a 

os

hir

is

h 

 

Dav

lat

 u

lu

sh

in

i k

ir

itis

h 

yo

ki

 

xu

su

siy

lash

tirish

 

Қ

им

м

ат

ли

 

қо

ғо

злар

 би

лан

 

бо

ғл

иқ

 м

ун

оса

бат

лар

 

Kr

ed

itlas

h,

 lizin

g 

bilan

 b

og

‘li

q 

  

m

un

oasab

atlar

 

R

is

klar

ni su

g‘

ur

talash

 b

o‘

yich

a 

m

un

oo

sab

atlar

 

B

ah

olash

 b

ilan

 b

og

‘liq

 

m

un

os

ab

atlar

 v

a 

bo

sh

qalar

 

Dav

lat 

xar

id

i b

o‘

yich

a 

m

un

os

ab

atlar

 v

a 

bo

sh

qalar

 

So

liq

 m

aslah

ati,

 au

dit o

‘tk

az

is

h 

bo

‘y

ich

a 

m

un

os

ab

atlar

 

 

Alo

qa

  b

ian

 b

og

‘li

q 

m

un

osa

ba

tl

ar

 v

a 

bo

sh

qa

lar

 

---

 

249 

filiallar

  tashkil  etishga  e’tibor  qaratadilar.  Bunday  tarkibiy 

bo‘linmalarning  tashkil  etilishi  va  faoliyat  yuritishi  bilan  bog‘liq 

moliyaviy munosabatlar ham korporativ moliyaviy munosabatlarda 

foydani  maksimallashtirib  borish  hamda  mulkdorlar  moddiy 

farovonligini oshirib  borish  nuqtayi  nazaridan  alohida e’tibor  talab 

qiladi.     

Bizga  ma’lumki,  milliy  amaliyotda  korporativ  tuzilmalarning, 

ayniqsa  aksiyadorlik  jamiyatlarining 

yuqori  turuvchi  tashkilotlar

 

(xo‘jalik  birlashmalari,  xoldinglar,  kompaniyalar,  uyushmalar, 

kontsernlar  va  hokazo)  bilan  bevosita  bog‘liq  holda  faoliyat 

ko‘rsatishi  keng  qo‘llaniladi.  Bunda  xoldinglar  aksiyadorlik 

jamiyatlari aksiyalarining nazorat paketiga bevosita egalik qiladi va 

natijada  moliyaviy  qarorlar  qabul  qilish  bevosita  xolding  qarori 

asosida tashkil etiladi.  

Bugungi  kunda  korporativ  tuzilmalar  faoliyatini 

tijorat 

banklari

siz  tasavvur  qilib  bo‘lmaydi.  Bu  borada  Birinchi 

Prezidentimiz  I.Karimov  ta’kidlaganlaridek,  “Iqtisodiy  islohotlarni 

amalga  oshirishda  bank  tizimi  amalda  lokomotiv  vazifasini 

bajarishi, xo‘jalik yurituvchi barcha subyektlarni o‘z ishlarini qayta 

tashkil  etishga,  bozor  mexanizmlarini  dadil  va  jadal  egallashga 

da’vat etuvchi omil bo‘lishi darkor”

64

.  

Tijorat  banklari  korporativ  tuzilmalarning  naqd  pulsiz  hisob-

kitoblarini tashkil etishlari bilan birga, bozor iqtisodiyoti sharoitida 

kreditlash (investitsiyalash), faktoring, lizing va boshqa xizmatlarni 

ham ko‘rsatadi.  

Amaldagi qonunchilikka ko‘ra “Sug‘urta deganda yuridik yoki 

jismoniy shaxslar to‘laydigan sug‘urta mukofotlaridan, shuningdek 

sug‘urtalovchining  boshqa  mablag‘laridan  shakllantiriladigan  pul 

fondlari hisobidan muayyan voqea (sug‘urta hodisasi) yuz berganda 

ushbu  shaxslarga  sug‘urta  shartnomasiga  muvofiq  sug‘urta 

tovonini  (sug‘urta  pulini)  to‘lash  yo‘li  bilan  ularning  manfaatlarini 

himoya qilish tushuniladi”

65

. Shundan kelib chiqqan holda 

sug‘urta 

kompaniyalari 

korporativ  tuzilmalar  faoliyatida  yuzaga  kelishi 

mumkin bo‘lgan moliyaviy risklarni boshqarishda muhim ahamiyat 

kasb  etishi  bilan  birga  bozor  iqtisodiyoti  sharoitida  investitsion 

                                                           

64

 Каримов  И.А.  Банк  тизими,  пул  муомаласи,  кредит,  инвестиция  ва  молиявий  бар

қ

арорлик 

тў

ғ

рисида. – Т.: “Ўзбекистон”, 2005. – 386-бет. (528) 

65

 Ўзбекистон Республикаси “Су

ғ

урта фаолияти тў

ғ

рисида”ги 

Қ

онуни, 3-модда. 

---

 

250 

institut  ham  hisoblanadi  va  moliya  bozori  orqali  korporativ 

tuzilmalarga investitsiya kiritadi.  

Korporativ tuzilmalar tomonidan qimmatli qog‘ozlar emissiyasi 

va ularni joylashtirish 

fond birjalari

 orqali amalga amalga oshiriladi. 

Bunda  investorlar  bevosita  fond  birjalarida  joylashtirilgan 

korporativ  qimmatli  qog‘ozlarni  xarid  qilish  orqali  korporativ 

tuzilmalar  bilan  moliyaviy  munosabatlarga  kirishadi.  Bundan 

tashqari fond birjasi ham aksiyadorlik jamiyati hisoblanadi. 

Shu 

o‘rinda 

mamlakatimizda 

faoliyat 

ko‘rsatayotgan 

aksiyadorlik  jamiyatlari  tomonidan  fond  bozori  orqali  aksiyalar 

muomalasi  tashkil  etilganligi,  shuningdek  tor  doirada  korporativ 

obligatsiyalar  muomalasi  mavjudligini  ta’kidlab  o‘tishimiz  lozim. 

Respublikamizdagi  aksiyadorlik  jamiyatlari  tomonidan  2017-yil  1- 

yanvar  holatiga  30463,5  milliard  so‘mlik  aksiyalar  muomalaga 

chiqarilganligini ko‘rishimiz mumkin (12.1-jadval). 

 

12.1-jadval 

Hududlar kesimida aksiyadorlik jamiyatlarining soni va ular 

tomonidan muomalaga chiqarilgan qimmatli qog‘ozlar

66

 

 

№ 

Hududlar 

Aksiyadorlik jamiyatlari 

Chiqarilgan qimmatli 

qog‘ozlar hajmi 

Soni 

Jamiga 

nisbatan 

foizda 

Milliard 

so‘mda 

Jamiga 

nisbatan 

foizda 

1 

Qoraqalpog‘iston 

Respublikasi 

22 

3,34 

70,6 

0,2 

2  Andijon 

43 

6,53 

662,9 

2,2 

3  Buxoro 

38 

5,77 

124,1 

0,4 

4  Jizzax 

18 

2,73 

306,8 

1,0 

5  Qashqadaryo 

47 

7,13 

181,5 

0,6 

6  Navoiy 

22 

3,34 

833,5 

2,7 

7  Namangan 

29 

4,40 

151,4 

0,5 

8  Samarqand 

32 

4,86 

90,8 

0,3 

9  Surxondaryo 

23 

3,49 

54,4 

0,2 

10  Sirdaryo 

17 

2,58 

172,2 

0,6 

11  Toshkent viloyati. 

49 

7,44 

1110,5 

3,6 

12  Farg‘ona 

46 

6,98 

435,8 

1,4 

13  Xorazm 

29 

4,40 

79,9 

0,3 

14  Toshkent shahri 

244 

37,03 

26189,3 

86,0