O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik universiteti

PU SONGLING NOVELLALARINING TARJIMADA 
BERILISHI 
Shaxzoda XASANOVA,  
TDSHU “Tarjimashunoslik va xalqaro jurnalistika” kafedrasi o‘qituvchisi 
 
Ushbu maqolada XVII asrda yashab ijod etgan davlat arbobi, ajo-
yib  asarlari  b
ilan  dunyoga  tanilgan  xitoy  adibi,  Liaojay  taxallusi  bilan 
asarlar  yozgan  mashhur  novellist,  badiiy  hamda  ilmiy  bilimlar  sohibi, 
buyuk  shaxs  –  Pu  Sunling
160
  (1640-1715)  asarlari  tarjimalari  xususida 
so‘z  boradi.  Shu  o‘rinda  adib  asarlarini  o‘qir  ekan,  ularda  bugungi 
kunning dolzarb masalalari aks etganligini ham alohida ta’kidlash joiz.  
“Juda qadim zamonlardan beri hind, arab, xitoy, yunon, fors tillari 
turkiy tillarga o‘z ta’sirini o‘tkazgan”
161
 – deb yozadi tarjimashunos olim 
I.G‘afurov. V.M.Alekseyev esa “
浦松龄
 Pu Songling xitoy tilini gram-
matik  nuqatai  nazardan  juda  mukammal  bilib,  tilni  ma’lum  bir  “davlat 
qobig‘idan”  chiqarib  uni  aholiga  tadbiq  etgan”
162
  –  deya  ta’riflaydi. 
Darhaqiqat, buni adib qalamiga mansub asarlarda ko‘rish mumkin.  
Adib haqida biografik ma’lumotlar nisbatdan kam. Biz uning asar-
laridan  ijodkor  boshdan  kechirgan  mashaqqatli  hayot  haqida  ayrim 
tasavvurlar hosil qila olamiz
163
. Masalan, yozuvchi samimiyat bilan “Siz 
chin do‘st edingiz” she’rida rafiqasi haqida so‘z yuritgan.  
1950  yillardan  boshlab  xitoy  tili  va  adabiyotiga  qiziqish  uyg‘ona 
boshladi.  Shu  yillardan  boshlab  V.M.Alekseev,  L.N.Menshikov, 
B.L.Riftin  kabi  tarjimashunoslar  xitoy  mifologiyasi,  she’rlari  konfut-
siychi yozuvchilar haqida ma’lumotlar to‘play boshlaganlar. Xitoy hi-
koyalarini tarjima qilishga ilk bor akademik V.M.Alekseyev e’tibor qa-
ratgan.  U  o‘z  asarlarida  mumtoz  adabiyot  va  folklorning  uzviy  bog‘-
liqligini bir necha bor qayd etgan
164
. 
50-yillardan keyin L.N.Menshikov qo‘shiq va rivoyat adabiyotini 
o‘rganish bilan shug‘ullanib, xitoy xalq ertaklarida janrning paydo bo‘-
lishi va rivojlanish tarixi nuqtai nazaridan ko‘rib chiqib, aynan Pu Song-
ling novellalari va ertaklariga e’tibor qaratdi
165
. L.N.Menshikov Xitoy 
xalq ertaklarining ba’zi jihatlariga binoan ularni quyidagicha yoritgan. 
 
160
 
浦松龄（
Pu Songling
）
Pu Sunling   
聊斋
 (Liao zhai) 
161
 Ibrohim G‘ofurov. Tarjimonlik mutaxassisligiga kirish. – Toshkent:  2008 , 31-b. 
162
 Royallib.ru Alekseev V.M. 
163
 Royallib.ru Alekseev V.M. 
164
 Royallib.ru Alekseev V.M. 
165
 Royallib.ru Menshikov L.N., 1962, 1963 

---

 
127 
Masalan, u ertakni 
说话
shuohua
 yoki 
故事
gushi
 romanni esa 
小说
 
xiao 
shuo 
 deb atagan.  
Xitoy xalq ertaklarining tuzilishi va tavsifi birinchi marotaba akade-
mik B.L.Riftin tomonidan batafsil tahlil qilindi. U o‘z izlanishi davomida 
folklorning eng muhim muammolaridan  biri – og‘zaki ertakning yozma 
adabiyot  bilan  aloqasini  o‘rgandi.  Pu Songling  novellalari  satirik   
讽刺
feng  ci 
janrda  yozilgan.  1670-1672  yillarda  Pu  Songling  “Janubga  sa-
yohat” turkumidagi she’rlar va qisqa hikoyalar ustida samarali ishlagan. 
U  o‘z  hikoyalarida  xizmat  qilgan  paytidagi  guvoh  bo‘lgan  voqealardan 
ilhomlangan.  Bu  yerda  yozuvchiga  feodal  jamiyatining  yashirin  hayoti 
oshkor bo‘lib,  asarlarini hayvonlar obrazida aks ettirgan. 
Yozuvchi1670-1700  yillar  davomida  “Liao  Zhayning  she’rlari” 
to‘plamini,  “barcha  vazirlar”,  “barcha  amaldorlar”  nomidan  yozilgan 
imperatorga “minnatdorchilik hisobotlari” ni qisqa hikoyalar ustida ish-
lashni  davom  ettirdi.  U  “Tulki  orzusi"  1682  yilda,  “Gullar  ruhi”  va 
“Oliy avliyo” - 1683 yilda, “To‘fon” - 1695 yilda, “Yozning qorida” – 
kabi asarlar muallifidir. Oddiy odamlar orasida yashagan va xalq tilini 
yaxshi biladigan konfutsiy olimi Pu Songling Konfutsiy va klassik hi-
koyalar mavzusidan yiroqlashgan holda, Xitoy xalqi tushunadigan sod-
da tilada ijod qilib xalq e’tiborini qozondi. U davlat tili, olimlar tilini 
soddalashtirgan  holda,  uni  dunyoga  ochdi,  bu  odamlarga 
olimlarning 
tilidan qanday foydalanishni o‘rganish imkoniyatini berdi va shu tariqa 
odamlar orasida ta’lim tarqalishiga hissa qo‘shdi. O‘zining barcha ilmiy, 
adabiy va filologik bilimlaridan va boy hayotiy tajribasidan foydalangan 
holda,  yozuvchi  ajoyib  ma’lumotga  ega  bo‘lgan  -  “Liao  Zhayning 
g‘ayrioddiy  ertaklari”  qisqa  hikoyalar  to‘plamini  yaratdi.  Ushbu 
novellalar  to‘plami  (“Liao  Zhayning  g‘ayrioddiy  ertaklari”)  tufayli  Pu 
Songling o‘z vatanida va keyinchalik butun dunyoda mashhur bo‘lgan.
 
“Liao Zhayning g‘ayrioddiy ertaklari” to‘plamining qisqa hikoya-
lari  asosan  g‘ayrioddiy  voqealar  bilan  to‘lgan.  Ushbu  hikoyalarda  Pu 
Songling bo‘ri tulkilarining tavsifidan foydalanib, feodal axloqning bu-
zilishi  va  davlat  imtihonlari  tizimining  pasayishini  fosh  qilgan  holda, 
kitob shaxsiy erkinlikka intilish hissi bilan uyg‘unlashgan. Bu holda, Pu 
Songling amaldorlar amaliyotini masxara qilgan, davlat siyosiy tizimi, 
Xitoydagi  zo‘ravonlik  haqida  hikoya  qiladi.  Barcha  novella  qah-
ramonlari hayvonlar timsolida aks etgan.  
XVII  asrda  Xitoyni  chet  el  bosqinchilari  boshqargan.  Manjurlar 
Xitoyni zabt etib, o‘zlarining Qing sulolasini yaratdilar. Ularning istilo 

---

 
128 
qilingan mamlakatga joylashtirilishi harbiy harakatlar, qon to‘kish bilan 
birga bo‘lgan. Xitoy adabiyoti ham ta’qib qilindi. Bu shafqatsiz davr 
natijada  o‘sha  davrning  ko‘plab  yozuvchilari,  shoirlari,  olimlari  qatl 
etilgan,  yuzlab  jildli  klassik  Xitoy  adabiyoti  yoqib  yuborilgan.  Ba’zi 
qisqa hikoyalar bosqinchilarning shafqatsizligi haqida hikoya qilingan 
edi. Shuning uchun ham Pu Songling to‘plami oltmish yildan ko‘proq 
vaqt davomida nashr qilinmagan, qo‘lyozma shaklida bo‘lgan. Yirtqich 
haykalning  hikoyasi  1661  yildagi  qonli  voqealarni  aks  ettirgan.  Pu 
Songling  zamonaviy  Xitoyning  boshqa  illatlarini  fosh  qiladi.  Ayrim 
qisqa  hikoyalar  -  Qing  davridagi  Xitoy  sud  tizimidagi  nobop  xatti-
harakatlar satirasi aks etganiga guvoh bo‘lishingiz mumkin.  
Epiloglar  an’anasi  miloddan  avvalgi  II  asrning  buyuk  Xitoy 
tarixshunosi 
司马迁