O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik universiteti

 
7.
 
Premchand. Nirmala. (tarj.A.Fayzullayev)//Jahon adabiyoti, № 2,2016.
 
8.
 
प्रेमचींद
. “
छनमटला
”. – 
नई
 
हदल्ली
: 
प्रकाश
 
बुक्स
 
इींडडया
, 
२०१९
.
 
 
25
 Narendr Sharma. Hitopadesha yoki ibratli hikoyalar (tarj. Ansoriddin Ibrohimov). - Toshkent 
: O‘qituvchi. 2008. – B.98.
 
26
 Xodjayeva N. Premchandning “Vardan” romani o‘zbek tarjimasida o‘xshatishning berilishi. 
Xalqaro ilmiy-amaliy konferensiyalari to‘plami –Toshkent.:  2017. – B.134-135.
 
27
 O‘sha manba  
 

---

 
22 
9.
 
Narendr  Sharma.  Hitopadesha  yoki  ibratli  hikoyalar  (tarj.  Ansoriddin 
Ibrohimov). - Toshkent : O‘qituvchi. 2008.
 
10.
 
 
नरेन्र
 
शमाट
. “
हहतोपदेश
”.– 
हदल्ली
: Daimond books,
२००३
 
11.
 
  
https://uz.eferrit.com
 
 
 
 
TURKIYADA SINXRON TARJIMA MAKTABINING TAShKIL 
ETILISHI VA ILK SINXRON TARJIMONLAR HAQIDA 
Bahrom Allamurodov, “Sinxron tarjima” mutaxassisligi 1-kurs magistranti 
Ilmiy rahbar: PhD. Xayrulla Hamidov 
Iqtisodiy-ijtimoiy  rivojlanishning  yangi bosqichiga  o‘tgan  O‘zbekis-
ton mintaqa va xorijiy mamlakatlarning strategik  sherigi, shu bilan birga 
ko‘plab xalqaro tashkilotlarning muhim a’zosiga aylandi. Bugungi kunda 
davlatlararo integratsiyaning jadallashuvi siyosiy, savdo-iqtisodiy, mada-
niy-gumanitar sohalarda fikrlar almashinuvi birgalikdagi sa’y-harakatlarni 
muvofiqlashtirish zaruriyatini yuzaga keltirishi shubhasiz. Ushbu jarayon-
da davlatlar o‘rtasidagi munosabatlarda tarjima, xususan, sinxron va ket-
ma-ket tarjima, ya’ni ikki va ko‘p tilli kommunikatsiyaning o‘rni o‘ta mu-
him hisoblanadi.  
Sinxron tarjima – og‘zaki tarjima turlari orasida eng murakkabi bo‘lib, 
u tarjimondan nafaqat o‘zi tarjima qilayotgan tillarni chuqur bilishni, balki 
ijtimoiy  hayotning  deyarli  barcha  sohasi  bo‘yicha  salkam  mutaxassis 
darajasida  ma’lumotga ega  bo‘lishlikni,  shuningdek,  fan  va  texnika  ola-
mining  zamonaviy  tushunchalari,  sohalardagi  zamonaviy  tendensiyalar 
haqida fundamental bilimlarga ham ega bo‘lishni talab qiladi. Sanab o‘til-
gan  sifatlarga  ega  tarjimongina  notiq  nutqini  tinglovchilarga,  ya’ni  ax-
borotni tarjima tilida qabul qiluvchilarga adekvat tarzda yetkaza oladi. 
Bevosita mavzuga kelinganda, Usmoniylar imperiyasining chegaralari 
Yevropa mamlakatlari ostonalariga qadar kengaygan XV asrda Usmoniy 
sultonlarning Yevropa davlatlari hukmdorlari bilan o‘zaro munosabatlarni 
yo‘lga qo‘yishlari uchun har ikki tilda ravon so‘zlay oladigan tilmochlarga 
ehtiyoji yuzaga kelgan. Bunday kishilar turklar bosib olgan hududlardan 
saroyga keltirilgan tutqun bolalar orasidan tanlab olingan va ularga maxsus 
ta’lim  berilgan.  Faktlarga  e’tibor  berilsa,  Usmoniylar  davlati  bilan 
Fransiya o‘rtasida savdo-iqtisodiy va diplomatik aloqalar mustahkamlana 
boshlagach,  1669  yilda  Fransiyaning  o‘sha  davrdagi  hukumat  rahbari 

---

 
23 
Kolbert
28
 tomonidan tilmochlar tayyorlash to‘g‘risida rasmiy qaror qabul 
qilinadi va uch tilda:  arabcha, forscha va usmonlicha (turkcha)ni chuqur 
biladigan  tarjimonlar  yetishtirishga  kirishiladi.  Qisqa  vaqt  ichida  ushbu 
tarjimonlar  diplomatik  aloqalarda  o‘zlarining  munosib  o‘rinlariga  ega 
bo‘lishadi. Hatto ulardan ayrimlari Sultonning shaxsiy kotibi, elchi yoki 
konsul darajasigacha ko‘tariladilar. Ushbu maktab fransuz tilida 
École des 
Jeunes  de  langues
  -  frans. 
“O‘smirlar  til  maktabi”
29
  deb  nomlangan  va 
maktabga  nafaqat  bosib  olingan  o‘lkalarning  tutqun  bolalari,  balki 
Fransiyadagi yuqori tabaqali, zodagon oilalarning 9-10 yoshli farzandlari 
ham  qabul  qilingan.  E’tiborlisi,  fransuz  zodagon  oilalari  kelajakdagi 
ma’lum  bir  manfaatlarni  ko‘zlagan  holda  o‘z  ixtiyorlari  bilan  o‘g‘il 
farzandlarini  mazkur  maktab  ixtiyoriga  berishgan.  Uch  yillik  ta’limdan 
so‘ng  maktab  bitiruvchilari  saroy  va  davlat  xizmatiga  olingan.  Bi-
tiruvchilar  turkchada 
“dil oğlanı”
, Yevropada esa “
dragoman
” deb atal-
ganlar. Bu so‘z arab tiliga fors tilidan o‘zlashgan “tarjimon” so‘zining ye-
vropa  tillariga,  xususan  italyan  tiliga  “dragomanno”
30
,  fransuz  tiliga 
“drogman”
31
 shaklida qabul qilingan variantidir.  
I  Jahon  urushi  va  uning  natijalari,  Milliy  ozodlik  harakatlari,  Res-
publika davrining ilk yillarida mustaqillikni saqlab qolish va mustahkam-
lash davrlarida Turkiya tashqi dunyo mamlakatlariga o‘z eshiklarini “yo-
padi”.  Bu  o‘z  navbatida  tarjimonlarning  keyingi  faoliyatiga,  ularning 
yangi avlodlari yetishib chiqishiga ham salbiy ta’sir ko‘rsatadi. 
II Jahon urushidan keyin, XX asrning 50-yillariga kelib Turkiya dun-
yo  mamlakatlari  bilan  iqtisodiy  va  ijtimoiy  sohalarda  faol  aloqalarni 
yo‘lga qo‘yib, mamlakatda xususiy sektor tobora rivojlanib yangi zavod-
fabrikalar  ishga  tushgach,  zamonaviy  tadbirkorlar  qatori  malakali 
tarjimonlarga  ham  ehtiyoj  sezila  boshladi.  Masalan,  mashhur  “Ford” 
jamg‘armasi  Istanbul  Universitetiga  100.000  AQSh  dollari  miqdorida 
grant  ajratib,  shu  asosda  1954  yil  Istanbul  Universiteti  Iqtisodiyot 
fakulteti qoshida Biznes boshqaruvi Instituti tashkil etadi. Ushbu institut 
Yevropadan  malakali  professor-o‘qituvchilarni  jalb  qilish  maqsadida 
Garvard  Universitetiga  grant  mablag‘i  ajratadi.  Bundan  maqsad  har 
tomonlama  bilimli  tadbirkorlarni  tayyorlash  va  xususiy  sektorni 
rijovlantirish  edi.  O‘sha  davrning  xususiy  kompaniyalari  hisoblangan 
 
28