O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent kimyo‐texnologiya instituti “menejment va kasb ta’limi” fakul’teti

Tamaki tarkibi. 
Tamaki  tarkibida  turli  xil  kimyoviy  moddalar  bor.  1809  yilda  tamaki  bargidan 
nikotin  moddasi  ajratib  olingan.  Nikotin  odam  organzmiga  ta’sir  etuvchi  asosiy  modda 
hisoblanadi.  Tutab  turgan  sigaretaning  xarorati  300  gradusda  bo‘ladi.  Tutab  turgan 
sigaretada  ajoyib  kimyoviy  fabrika  bo‘lib,  o‘zidan  4  mingdan  ortiq  turli  kimyoviy 
birikmalarni  ajratadi,  shu  jumladan  40  xil  kontsergen  moddalar.  Tamaki  tutining 
komponentlariga  quyidagi  moddalar  kiradi:  dioksid  uglerod,  uglerod  oksid,  dodorod 
tsianid, ammoniy, izopren, atsetal’degid, akrolein, nitrobenzol, atseton, vodorod sul’fid, 
sinil kislota va boshqalar. Papiros tutunida shuningdek qattiq zarrachalar, nikotin, suv va 
smola moddalari bo‘ladi. Tamaki smolasi tarkibiga politsiklik aramat uglevodorodlar, shu 
jumladan  nitrozoaminlar,  aramatik  aminlar,  izoprenoid,  piren,  benzopiren,  xrizen, 
antratsen, flyuoratin. Bundan tashqari smola o‘zida odiy va murakkab fenolfenalar  kaliy, 
qo‘rg‘oshin, poloniyning radioaktiv birikmalarni saqlaydi. 
 
 

---

218 
 
Tamakini chekadilar, xidlaydilar, chaynaydilar. SHarq mamlakatlari O‘rta 
Osiyoda ko‘proq nosvoy chekadi. Nosvoy tarkibida tamaki, kul, kuydirilmagan oxak, 
moy va boshqa moddalar bor. 
Chekishning  dastlabki  davrida  organizmda  xar  xil  sezgilar  yo’qolib  boradi.  Bu 
davrda bir kunda 10 – 15 ta gacha papiros chekiladi. CHekuvchilarda asta – sekin nikotin 
sindromi  shakllanib  boradi,  boshqacha  aytganda  organizmni  nikotinni  qabul  qilishga 
bog‘lanib qolish vujudga keladi. Bu uchta stadiyada rivojlanadi: 
1.   Birinchi stadiya – bu psixik moslashish bunda odam chekkisi kelaveradi va 
borgan sari ko‘proq papiros chekadi. Bu stadiya 1 – 5 yil davom etadi. 
2.   Ikkinchi stadiya – somatik belgilar namoyon bo‘la boshlaydi, chekuvchida 
bronxit  kasalini  hosil  bo‘lishi,  oshqozon,  yurakda  va  boshqa  a’zolarda  og‘riq  noqulay 
xolatlar ro‘y beradi. Nerv sistemasida o‘zgarish sodir bo‘ladi. CHekuvchida ta’sirchanlik, 
bosh og‘rish xolatlari sodir bo‘ladi. Bu stadiya 5 – 15 yil davom etadi. 
3.   Uchinchi stadiya – chekish avtomatik bo‘lib qoladi. Doimiy bosh og‘rig‘i, 
xotirani susayishi, juda ta’sirchan bo‘lib qolishi, doimiy yo’tal paydo bo‘ladi.