O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti

14.4. Munitsipal hamjamiyat rivojlanishining konsepsiyasi 
 
Mahalliy  hamjamiyatning  eng  ustivor  rivojlantirish  strategiyasi 
ijtimoiy
 
strategiya  hisoblanadi.
 
Munitsipal  hamjamiyat  rivojlanishi 
konsepsiyasi  boshqa  bir  universal  texnologiya  bo‗lib,  maqsadli 
rivojlanishni almashtirmagan holda oddiy usullar orqali (bozor xo‗jaligi, 
reforma)  yashash  sifatini  oshirish  hisoblanadi.  Bunday  ish  yuritish, 
birinchidan,  jahon  tajribasiga  mos  tushadi,  munitsipal  hamjamiyat 
maqsadini  iqtisodyot  emas,  balki  ijtimoiy  parametlar  belgilaydi. 
Ikkinchidan,  munitsipal  ta‘lim  strategik  maqsadlarini  tuzish  va  olib 
chiqish tizimni o‗zgartiradi. Buning asosida quyidagi loyihalar chiqadi: 

 
birinchidan,  munitsipal  hamjamiyat  daromadlarini  oshirish, 
kambag‗allar  yo‗q  sharoitni  tashkil  qilish,  faqat  boylar  va  juda  boylar 
mavjud;  

 
ikkinchidan,  salomatlikni  mustahkamlash,  buning  natijasida 
aholining  hayot  davomiyligi  85  yoshni,  bir  ishchiga  yiliga  1  kun  kasal 
to‗g‗ri kelsin; 

 
uchinchidan, ijtimoiy himoya. 
Bu  maqsadlarga  erishish  uchun  korporativ  usuldan  foydalanish 
kerak. Natijada quyidagi masalalar hal bo‗ladi: 

 
kasalliklarsiz uzoq umr ko‗rish, ijodiy va ijtimoiy faollik; 

 
xalqning  yuqori  daromadi,  oilalar  o‗zlarini  byudjetlarining 
faqatgina 10% ini oziq-ovqatga sarflashadi; 

 
o‗sib  kelayotgan  avlod  ishlayotgan  xalq  va  pensionerlar  birga 
teng huquqli mulkdorga aylanishadi; 

 
xalq – o‗zi yashayotgan joyning egasi va xo‗jayini. 
Birinchi  marotaba  munitsipal  hamjamiyat  maqsadlari,  uni  amalga 
oshirish  mexanizmlari,  yashovchilarning  birlamchi  qiziqishlari  bilan 
                                                                                                                                                                                                    
oshirish,  modernizatsiya  va  diversifikatsiya  jarayonlarini izchil  davom  ettirish hisobidan  xususiy  mulk  va  xususiy 
tadbirkorlikka keng yo‗l ochib berish – ustuvor vazifamizdir‖ mavzusidagi  ma‘ruzasi. ―Xalq so‗zi‖ gazetasi, 2015-
yil, 17-yanvar. 

---

236 
 
hamohanglashgan,  bu  narsa  zamonaviy  motivlarni  ochadi  (faoliyatiga), 
boshqacha  bir  hayotiy  sifatga  o‗z-o‗zini  boshqarishni  rivojlantirishga 
olib  keladi.  Munitsipal  hamjamiyat  innovatsiyalashgan  strategiyasi 
boshqacha  bir  umumjamiyat  hayotiy  munitsipal  ta‘lim  prinsiplariga 
asoslanadi: 
• Munitsipal hamjamiyat yashovchilar – bu bir chegara ostidagi joy 
emas, balki odamlarning ijtimoiy jamiyati.  
•  Korporativ  qiziqishlar  bir  oila  va  har  bir  odam  qiziqishi  orqali 
amalga oshiriladi.  
•  Xalqning  iqtisodiy  mustaqilligi  shaharning  ijtimoiy-iqtisodiy 
muammolarini yechish sharti sifatida yuzaga chiqadi. 
•  Munitsipal  hamjamiyatning  regional  jamiyat  bilan  aloqalari 
shartnoma asosida amalga oshirilishi. 
•  Tadqiqot  loyihasida  strategiyani  ishlab  chiqish  jarayoni  va  uni 
realizatsiya qilish texnologiyasi bir nechta bosqichlarni o‗z ichiga oladi. 
Rejadan oldin:  
a) strategik rejalashtirish uchun g‗oyalar o‗rganiladi. Buning asosiga 
hayot sifatini oshirish, salomatlikni mustahkamlash yotadi. 
b)  mahalliy  darajada  demokratik  tarzda  qabul  qilingan  qarorlar 
amalga oshiriladi. 
Birinchi  bosqichda  munitsipal  hamjamiyat  holatini  ijtimoiy-
iqtisodiy  diagnostikasi  amalga  oshiriladi,  pozitsiya  aniqlanadi  –  Biz 
kim?  (soni,  mashg‗uloti,  daromadi  va  b.).  Ikkinchi  bosqich,  strategik 
rivojlanishning  texnologiyasini  tanlash  turida  va  bu  texnologiya 
yashovchilarning  qiziqishlariga  javob  berishi  lozim.  Texnik  tarzda 
quyidagilar hal etiladi: 
a)  mahalliy  iqtisodiyotning  rivojlanishini  qanday  tezlashtirish 
mumkin; 
b)  strategiyani  ijobiy  va  salbiy  tomonlarini  hisobga  olgan  holda 
qanday tanlash zarur; 

---

237 
 
d)  mavjud  dasturlarni  yangi  strategiya  asosida  qanday  baholash 
kerak. 
Uchinchi  bosqich,  mavjud  bo‗lgan  alternativlardan  rivojlanish 
strategiyasi va uni amalga oshirish texnologiyasi qabul qilinadi, bu holat 
orqali quyidagilarni aniqlash mumkin: 
a) qo‗yilgan maqsadlar uchun resurslar yetarligini; 
b)  mavjud  resurslardan  unumli  foydalanish  uchun  nima  qilish 
kerak? 
d)  rivojlanish  dasturini  amalga  oshirish  uchun  aniq  yo‗llar  qanday, 
degan  savolga  javob  beradigan  turli  dasturlar,  metodlarning  taqdim 
etilganligi; 
e)  munitsipal  ta‘lim  rivojlanish  ko‗rsatkichlari  qayta  ishlanadi. 
Bularga quyidagilar e‘tiborga olinadi:  

 
Iqtisodiyotning  agrar  sektori  va    ishlab  chiqarishni  rivojlantirish 
maromidaligi. 

 
Innovatsiyalarni, texnologiyalarni singdirish darajasi. 

 
Jamiyat hayotining demokratiyalashuvi. 

 
Jamiyat  fikri,  tavsifnomasi,  boshqaruv  organlari  faoliyatlarini 
baholash. 

 
Munitsipal ta‘limning kadrlar tayyorlanishini baholash. 

 
Munitsipal ta‘lim ma‘naviy va moddiy texnika bazasi holati. 

 
Munitsipal 
ta‘lim 
regionlardagi 
mavjud 
resurslardan 
foydalanishning samaradorligi. 

 
Ilm-fan,  savdo,  ta‘lim,  sog‗liqni  saqlash  sohasidagi  ijtimoiy 
rivojlanishning ko‗rsatkichlari. 

 
Ekologik vaziyat ko‗rsatkichlari. 
To‗rtinchi  bosqich,  faoliyat  texnologiyasi,  unda  tashkilotning 
resurslari,  asosiy  boshqaruv  va  tashkilotchilik  modellari  va  ushbu 
modellar munitsipal ta‘lim rivojlanish strategiyasini mahalliy hokimiyat 
organlari,  sanoat-moliyaviy  tashkilotlar  va  munitsipal  ta‘lim  bilan 
birgalikda bog‗liqligi.  

---

238 
 
Umuman,  munitsipal  ta‘lim  konsepsiyasini  ishlab  chiqarishda 
munitsipal 
ta‘lim 
xususiyatlarini 
aniqlash, 
iqtisodiy 
hayot 
xarakteristikasi va rivojlanish mexanizmlarini aniqlash ko‗zda tutiladi. 
Konsepsiyada  mualliflar  nafaqat  ijtimoiy-iqtisodiy  rivojlanish 
dasturini,  balki  munitsipal  ta‘limda  ijtimoiy  boshqaruvning  vazifalarini 
ham aniqlab beradilar va oxirgi holatda quyidagilar baholanadi: 
  -  oila  byudjeti  va  har  birining  salomatligi  darajasiga  qarab 
odamning hayot sifati; 
- munitsipal ta‘limda hayotiy sifat integral ko‗rsatkichlari; 
- ekologiya, salomatlik va aholining oziq-ovqati; 
- barcha yashovchilvrning daromadlari va moddiy ta‘minlanganligi; 
- xo‗jalik faoliyati natijalari; 
-  ijtimoiy  aloqalar  holati  munitsipal  ta‘lim  rivojlanishining 
inqirozga qarshi konsepsiyasida boshqa mexanizmlar taqdim etilgan. 
Munitsipal  ta‘lim  rivojida  inqirozga  qarshi  konsepsiyasida  bir 
qancha  mexanizm  ko‗rsatilib  o‗tilgan.  Ulardan  biri  munitsipal  ta‘limni 
korporativ  boshqarish  texnologiyasi.  Bu  loyihada  bir  qator  moliyaviy-
iqtisodiy  texnologiyalar  berilgan.  Ularning  barchasi  ushbu  g‗oyani 
realizatsiyalash  uchun  yo‗naltirilgan.  Shunga  monand  loyihada 
quyidagilar taqdim etiladi: 
- 
munitsipal 
ta‘lim 
iqtisodiyotining 
normal 
rivojlanishini 
ta‘minlaydigan,  uning  moliyaviy  infratuzilmasini  yaxshilaydigan 
texnologiyalar; 
-  mavjud  moliyaviy  resurslar  hamda  texnologik  baza  va  «nou-
xau»ni baholaydigan metodikalar. 
Inqirozga  qarshi  rivojlanish  strategiyasini  mahalliy  va,  umuman, 
butun  jamiyatni  sistemali  inqirozdan  olib  chiqishning  qanday  asosiy 
yo‗nalishi bor, degan savolga javob sifatida xo‗jalik hayotini korporativ 
metod  orqali  tashkillashtirish  ta‘kidlanadi.  Xo‗jalik  yuritishning 
korporativ metodi orqali markaziy hokimiyat bilan o‗z-o‗zini boshqaruv 

---

239 
 
organlarining 
o‗zaro  aloqalari  muvozanatlashtiriladi,  resurslarni 
taqsimlashda  ratsional  yo‗l  tanlanadi  va  boshqalar  mohiyatdan  xo‗jalik 
yuritishning  korporativ  shakllari  jamiyati  o‗rta  mulkdorlarning  paydo 
bo‗lishiga sharoit yaratadi.