O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

Yong‘oq mevalar.

 Yong„oq mevalar guruhiga yong„oq, o„rmon va kedr 

yong„oqlari,  funduk,  bodom,  pista,  er  yong„oq  va  kashtan  kiradi.  Mevalardan 

farqli  o„laroq,  yong„oqning  po„chog„i  qalin,  oqsil  (10-25%)  va  yog„  (30-70%) 

ko„p  bo„ladi.  yong„oq  mag„zi  shirin  va  o„ta  to„yimlidir.  yong„oq

 

O„rta  Osiyo, 

Kavkaz,  Qrim  va  Moldaviyada  o„sadi.  1 

kg 

yong„oqning kaloriyaliligi 8500 

kkal

 

Uning  mag„zi  bevosita  ovqatga  ishlatiladi,  konfetlarning  ustiga  sepiladi, 

shuningdek,  xolva,  karamel  nachinkasi  va  turli  sharq  shirinliklari  tayyorlashda 

ham  ishlatiladi.  Xom  yong„oqdan  (po„chog„i  hosil  bo„lmasdan)  murabbo 

qaynatiladi.   

Yong„oq  sentyabr  -  oqtyabr  oylarida  pishadi.  Bu  davrda  uning  tashqi 

qobig„i  tusha  boshlaydi.  yong„oqning  shakli,  po„chog„ining

 

kattaligi  va  qalinligi 

faqat  o„simlikning  turiga  emas,  balki  ob-havo  sharoitiga  ham  bog„liq.  Masalan, 

qurg„oqchilik  yillarida  yong„oq,  odatda,  mayda  bo„ladi.  yong„oq  mevasi  yirik, 

o„rta  yoki  mayda,  qalin  yoki  yupqa  puchoqli  bo„ladi. Yirik va po„chog„i yupqa 

yong„oq  eng  yaxshi  hisoblanadi,  chunki  uning  mag„zi  barakali bo„ladi. yong„oq

 

mag„zi oqish-sariq, jigar rang yoki qoramtir po„st bilan qoplangan bo„ladi. Po„sti 

oqish yong„oq yaxshi sanaladi.  

Yong„oq

 

sifatiga  ko„ra,  oliy,  1-va  2-navlarga  bo„linadi,  navlar  quyidagi 

ko„rsatkichlarga:  tashqi  ko„rinishi,  po„chog„ining  rangi  va  tuzilishi;  mag„zining 

rangi,  ta‟mi  va  hidi;  yong„oqning  katta-kichikligi,  quruq  po„choqli  va  dog„li

 

qobiqli  yong„oqlarning  bor-yo„qligi,  taxir,  hasharotlar  tekkan-tegmagani  va 

puch  yong„oqlar  bor-yo„qligi,  begona  aralashmalar  qanchalik  qo„shilganligiga 

qarab belgilanadi.   

Funduk

  o„rmon  yong„og„ining  madaniy  shaklidir.  U  Ozarbayjon, 

Gruziya,  Qrim  va  Krasnodar  o„lkasida  ko„p  o„stiriladi.  Bu  yong„oq  o„rmon 

yong„og„iga  qaraganda  yirikroq,  puchog„i  xiyla  yupqa,  deyarli  mag„zi  bilan 

---

91 

 

to„da  bo„ladi.  Fundukning  mag„zi  yuqori  kaloriyalidir.  Qandolat  sanoatida  va 

tabiiyligicha  ishlatiladi.  Sifatiga  ko„ra  funduk  oliy,  1-va  2-navlarga  bo„linadi. 

Krimskiy  funduk  yoki  Trapezund,  Badem,  Kerasund,  Kudryavchik  va 

Abxazskiy  nav funduklar  keng tarqalgan.   

Bodom 

O„rta  Osiyo,  Zakavkaze,  Qrimda  o„sadi.  U  ikki  xil:  shirin  va 

achchiq  bo„ladi;  shirin  xili  bevosita  oziq-ovqatga  va  bodomli  pechene,  tort, 

pirojniy  tayyorlash  va  boshqa  maqsadlarda  ishlatiladi.  Bodom  cho„ziqroq  yoki 

yalpoq  shaklli,  yirik  va  mayda,  yupqa  po„choqli  va  qalin  po„choqli  bo„ ladi. 

Uning mag„zi oq, ta‟mi yoqimli, salgina xushbo„ydir. Bodom savdoga po„chog„i 

bilan  va  po„chog„i  tozalangan  holda  chiqariladi.  Sifatiga  ko„ra  bodom  1-va  2-

navlarga  bo„linadi.  Achchiq  bodom  ovqatga  ishlatilmaydi,  chunki  unda 

zaharlovchi  modda  -  omigdamin  bor.  Undan  attorlik  va  ximiya  sanoatida 

foydalaniladi.   

Pista

  yovvoyi  holda  O„rta  Osiyo  respublikalari,  Zakavkaze,  Qrim  va 

Moldaviyada  o„sadi.  Ozarbayjonda  ham  bir  oz  o„stirilmoqda.  Pistaning  qattiq, 

ikki  pallali  po„chog„i  bo„lib,  ichiga  yashil-binafsha  rang  shirin  ta‟mli  mag„zi 

joylashgan.  Yaxshi  pishgan  pistaning  po„chog„i  zehidan  yorilib,  mag„zining  bir 

uchi  ochiladi.  Pishgan-u  ochilmagan  xillari  ham  bo„ladi,  bu  xili  sifatli 

hisoblanmaydi,  chunki  uning  mag„zini  ajratish  qiyin.  Pista  mag„zi  qandolat 

sanoati  va  kolbasa  ishlab  chiqarishda  ko„p  ishlatiladi.  Sara  pista  yirik,  toza, 

hasharot tegmagan  sal achchiq po„choqli bo„ladi.  

Araxis

  (er  yong„oq)  O„rta  Osiyo  respublikalari,  Zakavkaze,  Ukraina, 

Uzoq  sharqda  o„stiriladi.  yong„oq

 

tuproq  ostida  pishib  etiladi,  keyin  kavlab 

olinadi,  yuviladi  va  quritiladi.  Er  yong„oq  mevasi  burchoq  (dukkak)  dan  iborat 

bo„lib,  bir  yoki  bir  necha  bog„lamli,  bittadan  to„rttagacha  urug„i  bo„ladi. 

Mevaning  qobig„i  mo„rt,  sariq  rangli,  sirti  to„rsimon,  doni  oson  ajraladigan 

jigarrang  qobiq  bilan  qoplangan  bo„ladi.  Er  yong„oqda  27-28%  azot,  44-45% 

yog„  va  boshqa  qimmatli  moddalar  bor. Qovrilgan er yong„oq iste‟mol qilinadi, 

---

92 

 

shuningdek,  yog„,  xolva  va  ba‟zi  bir  qandolat  mahsulotlari  (tort,  pirojniy) 

tayyorlashda foydalaniladi.  Er yong„oq navlarga ajratilmaydi.   

Kedr  yong‗og‗i  - 

kedr  bujurining  urug„i  (yong„oqchasi)dir.  Sibir,  Uzoq 

sharq  va  Uralda ko„plab tayyorlanadi. Mag„zida yog„ ko„p (62-63%), oqsil ham 

(16-18%),  u  xomligicha,  ovqat  yog„i  va texnika moyi hamda o„simlik suti ishlab 

chiqarishda ishlatiladi.   

Mevalar  quruq,  toza  va  hidsiz  yashik,  g„alvir  va  savatlarga  joylanadi. 

Uzoq  saqlashga  mo„ljallangan  mevalar  pomologik  va  tovarlik  navlari  hamda 

yirik-maydaligi  va  pishib  etilish  darajasiga  qarab,  navlarga  ajratilgan  bo„lishi 

lozim.  Olma  solinadigan  yashikning  sig„imi18-30 

kg,

  nokniki  8-15 

kg,

 

g„alvirning  sig„imi

 

10 

kg

  bo„ladi.  Har  turli  idishga  pomologik  va  tovarlik  navi 

bir  xil  va  bir  o„lchamdagi  mevalar  diagonal  bo„yicha qatorlab, shaxmat tartibida 

yoki  to„kib  solinadi.  Olma va nokning yaxshi navlari ko„pincha yupqa qog„ozga 

o„raladi, qolgan navlar uchun kogoz

 

to„shaladi, osti va ustiga yupqa qatlam qilib, 

yog„och  qirindisi  yoki boshqa shu kabi material solinadi. Olcha va gilos 6 

kg

 lik 

g„alvir  yoki  savatlarga  joylanadi.  /alvir  juft-juft  qilib  bog„lanadi.  shaftoli  sig„imi

 

12 

kg

 va o„rik sig„imi

 

8 

kg

 gacha bo„lgan yog„och yashiklar va 6 

kg

 lik g„alvirga 

solinadi;  yirik  o„rik yashik yoki g„alvirga  qator qilib teriladi.   

Saqlanish

  davomida  mevalarda  pishib  etilish,  o„ziga  havo  singdirish  va 

bug„lanish  jarayonlari  yuz  beradi.  Bu  jarayon  qanchalik  tez  o„tsa,  meva 

shunchalik  tez  buziladi.  Bu  jarayonlar,  ularning  intensivligini  susaytirish, 

mikroorganizmlarning  rivojlanishini  sekinlatish  uchun  mevalar  saqlanadigan 

binodagi  haroratni  0  dan  3°C  gacha  va  havoning  nisbiy  namligini  85  dan  95% 

gacha saqlash kerak.  

Rezavor  mevalarni  quyosh  nuri  bevosita  tushmaydigan  salqin  binolarda 

1  dan  8

0

C  gacha  bo„lgan  haroratda  saqlash  maqsadga  muvofiqdir.  Mevalar 

maxsus  binolarda,  muzlatgich,  erto„la  va  yarim  erto„lalarda  saqlanadi.  Barcha 

turdagi  meva  saqlash  binolari  yaxshi  jihozlangan,  vaqtida  remont  qilingan, 

yaxshilab  tozalangan,  dezinfektsiyalangan  bo„lishi  lozim.  Ularda  o„zgarmas, 

---

93 

 

harorat  va  zarur  nisbiy  namlik  saqlanishi  zarur.  Urug„li mevalar (olma, nok, behi 

kabilar)  va  xurmo  uchun  tabiiy  kamayish  me‟yori  yil  fasliga  shu  joyning  iqlim 

sharoitiga  qarab,  0,5-1,2%,  danakli  mevalar  uchun  0,7-1,3%,  rezavor  mevalar 

(zemlyanika,  malina)  uchun  1,4-2,4%,  ho„l  va  muzlatilgan  yovvoyi  rezavorlar 

(klyukva,  brusnika kabilar)  uchun 0,7-0,8% belgilangan.   

---

94