O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

4 . 2 .   Ya ng i  s a bza vo tla r,   ula rning   a s s o rtime nti   

va   s ifa tig a   qo ‗yila dig a n  ta la bla r  

 

Sabzavotchilik  qishloq  xo„jaligining  eng  muhim  tarmoqlaridan  biridir. 

Savbazavot  maydonlari  yildan-yilga  kengayib,  sabzavot  ekinlarining  hosildorligi 

ortmoqda,  kartoshka  va  sabzavotlarning  yalpi  hosili  ko„payib  bormoqda. 

Iste‟mol  mahsuloti  sifatida  sabzavotning  roli  juda  muhimdir.  Sabzavotlar 

tarkibida  uglevod,  mineral  moddalar,  organik  kislotalar,  vitamin,  glyukozid, 

fitontsid

8

,  xushbo„y  va  rang  beruvchi  moddalar  bo„ladi.  Barcha  sabzavotlar 

ovqatga  o„simlikning  qaysi  qismi  ishlatilishi  va  boshqa  belgilariga  qarab, 

quyidagi 

guruhlarga 

bo„linadi: 

tuganaklilar,  karamsimon  sabzavotlar, 

ildizmevalar,  qovoq,  tomat,  piyoz,  bargi  eyiladigan  ziravor,  desert,  dukkakli  va 

donli ekinlar.   

Tuganaklilar

.  Tuganaklilarga  kartoshka,  batat,  topinambur  kiradi. 

Kartoshka  barcha  sabzavotlar  ichida  eng  muhim  qishloq  xo„jaligi  ahamiyatiga 

egadir.  U  faqat  keng  iste‟mol  qilinadigan  oziq  mahsulotigina  emas,  undan 

kraxmal,  patoka,  dekstrin,  glyukoza  va  spirt  olinadi.  Bu  mahsulotlar,  o„z 

navbatida,  sanoatning  turli  tarmoqlarida  xom  ashyo  sifatida  ishlatiladi. 

Kartoshka  tuganaklari  kartoshka  o„simligi  er  osti  poyasining  yo„g„onlashgan 

go„shtdor  qismi  bo„lib,  unda  to„yimli  moddalar:  kraxmal  (14  dan  24%  gacha), 

oqsil  (2%  atrofida),  qand  (1-1,5%),  mineral  moddalar,  S,  B

1

,  V

2 

vitaminlari 

yig„iladi.   

Kartoshkaning  ko„plab  xo„jalik-botanik  navlari  mavjud.  Ular  bir-biridan 

shakli,  yirik-maydaligi,  po„stining  rangi,  etining  tuzilishi,  pishish  vaqti, 

xo„jalikda  nima  maqsadda  ishlatilishi,  kasalga  chidamli-chidamsizligi,  asralishi, 

hosildorligi,  kuzli-kuzsizligi  va  boshqa  ba‟zi  belgilar  bilan  farq  qiladi. 

Kartoshka  shakliga  qarab,  yumaloq,  ovalsimon,  cho„ziqroq  bochkasimon 

                                        

8

 

Fitontsid 

  bakteritsidlik  xususiyatlariga,  ya‟ni  mikroorganizmlarni  halo k  qilish  yoki  rivojlanishini  susaytirish 

qobiliyatiga ega bo‟lgan maxsus modda. 

---

95 

 

bo„ladi;  po„stining  rangiga  ko„ra  sariq,  qizil,  oq,  binafsha  rang;  tuganagi 

sirtining  xarakteri  jihatidan  silliq,  to„rsimon, po„sti ko„chadigan xillari  bo„ladi.  

Zavodbop  nav  kartoshka  kraxmal  va  spirt  ishlab  chiqarishga 

mo„ljallanganlarda  18-24%  kraxmal  va  ozroq  oqsil  bo„ladi.  Yaxshi  asralishi  va 

kasalga  chidamliligi  bilan  boshqa  navlardan  farq  qiladi.  Voltman,  Svitez  va 

boshqa  navlari  keng  tarqalgan.  Xashaki  nav  kartoshka  serhosilligi,  oqsili 

ko„pligi,  nisbatan  yaxshi  saqlanishi  bilan  boshqa  navlardan  farq  qiladi. Kryuger, 

Vsegda  xoroshiy  navlari  etishtiriladi.  Universal  nav kartoshkada kraxmal ko„p, u 

yaxshi  ta‟mlilik  xususiyatiga  ega,  shu  tufayli  bu  kartoshka  ovqatga  ham,  qayta 

ishlash  uchun ham ishlatiladi.