O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

 

1 8 . 3 .   R e zina   po ya bza lla ri  

Rezina  poyabzallariga  yaxlit  rezina  hamda  rezinali  yoki  rezinasiz 

to„qimachilik  materiallari  va  plastmassadan  tayyorlangan  poyabzallar  kiradi. 

Ularning  tag  qismi  doimo  rezinadan  tayyorlanadi.  Rezina  poyabzallari  odatda 

ko„proq  noqulay  (namlik,  ifloslik)  sharoitlarda  ishlatiladi,  shu  bilan  birga 

oyoqdan tashqari, boshqa poyabzallarning ustidan ham kiyiladi. 

Rezina  poyabzallari  ishlab  chiqarishda  asosiy  materiallar  qora,  rangli, 

pigment  yoki  organik  bo„yoqlar  bilan  bo„yalgan  rezinalar  oraliq  qismlari 

tayyorlashda  ishlatish  uchun  qo„llaniladigan  rezinali  latta  aralashmasi  hamda 

qoplama  rezinali  aralashmalar  hisoblanadi.  Keng  ko„lamda  to„qimachilik 

materiallari  (ikki  qatlamli  kirza,  velvet,  yarim  duxoba,  sukno,  gabardin  va 

boshq.), sun‟iy mo„ynalar, plastmassa va loklar ham ishlatiladi. 

Rezina  poyabzallari  ishlab  chiqarish  quyidagi  usullarda  amalga  oshiriladi: 

yelimlash,  qoliplash  (shtamplash),  shakl  berish  (formalash),  bosim  ostida 

quyish, suyuq va plastizolda shakllash. 

---

339 

 

Yelimlash  usuli 

ko„p  mehnat  talab  qilishiga  qaramasdan,  rezina 

poyabzallarining 

barcha  assortimentini  tayyorlashda  qo„llaniladi.  Ular 

konveyerga  mahkamlangan  alumin  qoliplarda  oldin  ichki,  so„ngra  oraliq  va 

tashqi  detallarini  bir-biriga  ketma-ket  yelimlab  yopishtirish  yo„li  bilan 

tayyorlanadi.  Qismlar  birlashgan  joylari  qo„l  yoki  mashina  yordamida  yaxshiroq 

birlashtirish  uchun  siqiladi.  So„ng  poyabzallar  loklanadi  va  vulkanizatsiya 

qilinib,  qolipdan  chiqariladi.  Juft-juft  qilinib  komplektlanadi,  navlarga  ajratiladi 

va  tamg„alanadi.  Yelimlangan  poyabzallar  yengil,  egiluvchan,  qismlari  relyef 

shaklida  chiqib  turuvchi  sirtqi  ko„rinishi  bilan  tavsiflanadi.  Poyabzal  devori 

nisbatan  yupqa,  lekin  tagcharmi  yelimlangan  chiziqlari  bo„yicha  siqilgan  joylari 

ko„rinib turadi. 

Qoliplash  (shtamplash)  usuli 

erkaklar  va  o„g„il  bolalar  kalishlarini 

tayyorlashda  qo„llaniladi.  O„zagi  poyabzal  uchun  qolip  sifatida  xizmat  qiladigan 

maxsus  Taxtakach-shakl  ishlatiladi;  ichki  qismlardan  tayyorlangan  karkas  (astar, 

dastak,  pataklar)  yelimlanib  o„zakka  kiygaziladi.  Taxtakach-shakl  matritsasi  va 

qolip-  o„zagi  orasida  ma‟lum  oraliq  bo„ladi  hamda  shu  oraliqqa  qizdirilgan 

rezina  aralashmasi oqib tushadi va to„ladi. So„ngra poyabzal qolipdan chiqarilib, 

ortiqcha  rezina  qoldiqlaridan  tozalanadi,  loklanadi  va  vulkanizatsiya  qilinadi. 

Qoliplangan  poyabzallar  yelimlangan  poyabzallarga  nisbatan  devori  qalin, 

qayishqoq va taxtakach-shakldan  qolgan izi  bo„ladi.