O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti


Qimmatbaho  (asl)  metallar  va  ularning  qotishmalari



Download 2,17 Mb.
Pdf ko'rish
bet290/416
Sana02.01.2022
Hajmi2,17 Mb.
#309226
1   ...   286   287   288   289   290   291   292   293   ...   416
Bog'liq
Tovarshunoslik. O‘quv qo‘llanma

Qimmatbaho  (asl)  metallar  va  ularning  qotishmalari. 

Qimmatbaho 

metallarga  oltin,  kumush,  platina,  palladiy  va  boshqa  ayrim  metallar  kiradi.  Ular 

kimyoviy  va  atmosfera  ta‟sirlariga  chidamli  bo„ladi.  Bu  metallar,  odatda, 

qattiqligi  va  yeyilishga  chidamliligi  pastliligi  sababli,  sof  holda  zargarlik 

buyumlari  ishlab  chiqarishda  ishlatilmaydi.  Shuning  uchun  ularga  kerakli 

xususiyatlar  berish  maqsadida  ma‟lum  miqdorda  boshqa  turdagi  qimmatbaho 

yoki rangli  (legirlangan)  metallar  qo„shiladi. 



Oltin  va  uning  qotishmalari. 

Oltin  sof  holda  to„q  sariq rangga va kuchli 

metalli  yaltiroqlikka  ega.  U  juda  yumshoq,  plastik,  cho„ziluvchan  va 

bolg„alanadigan  metall.  Undan  qalinligi  0,0001  mm  bo„lgan  yupqa  varaq  olish 

mumkin.  Bunday  ma‟lum  o„lchamga  ega  bo„lgan varaqlar (odatda, 120x70 mm) 

«Zarvaraq»  (susilnoye  zoloto)  deb  ataladi  va  metallar,  gips,  yog„och 

marmarlarni  qoplash uchun qo„llaniladi.   

Oltinning  muhim  xususiyatlari:  havoda  oksidlanmaydi,  nam,  kislota, 

ishqor  va  tuzlar  ta‟sir  etmaydi.  Oltin  xlorid  va  azot  kislotalarining aralashmasida 

eriydi.  Simob  yengil  ta‟sir  etib, 



amalgoma 

deb  nomlanuvchi  kulrangdagi 

aralashma  hosil  qiladi.  Oltin  1063°C  da  eriydi,  zichligi  19,3  g/sm.  ga  teng. 



345 

 

Hozirgi  kunda  standart  bo„yicha  tasdiqlangan  va  qotishmaning  1000  vazn 



qismidagi  oltinning  sof  miqdorini  ko„rsatuvchi  raqamli  qiymat  -  proba  (belgi) 

mavjud.  Zargarlikda  ishlatiladigan  oltinli  qotishmalar  beshta  proba  (belgi)li 

bo„ladi  -  958,  750,  583,  500  va  375.  Bularning  oldingi  ikki  raqami  butun  sonni, 

uchinchisi  esa qotishmadagi oltinning  o„ndan bir foizint  ko„rsatadi. 

Zargarlikda 

ishlatiladigan 

oltinli 

qotishmalardagi 

komponent 

(qo„shimcha)lar  tarkibi  ular  rusumining  boshidan  harfli  shifr  bilan  Zl  -  oltin 

(zoloto),  Sr  -  kumush  (serebro),  M  -  mis  (med),  Pd  -  palladiy  va  hokazo), 

komponentlarrring  miqdori  (mingdan  bir  ulushi)  esa,  raqamlarda  ko„rsatiladi. 

Masalan,  ZlSrM583-80  markali  qotishma  tarkibi  58,3%  oltin,  8%  kumush  va 

qolgani  esa misdan iborat ekanligini  bildiradi. 



Kumush va uning qotishmalari. 

Kumush yaltiroq, oq, juda cho„ziluvchan, 

plastik  va  bolg„alanadigan  metall.  Undan  chig„irlash  (prokatka)  yo„li  bilan 

0,00025  mm  qalinlikdagi  varaqlar  olish  mumkin.  Kumush  juda  ingichka 

simlargacha  cho„ziladi,  yaxshi  buraladi,  kesiladi  va  sayqallanadi.  U  tushayotgan 

yorug„likni  95%  gacha  qaytarish  qobiliyatiga  ega.  Kumush  oksidlanib  qorayadi, 

azot  va  konsentrlangan  sulfat  kislotalarida  eriydi.  Erish  harorati  960,5°C, 

zichligi  10,5  g/sm.  ga  teng.  Kumush  zargarlik  buyumlari  tayyorlashda  faqat  mis 

bilan  birgalikda  qo„shib  ishlatiladi,  xolos.  Zargarlik  buyumlari  tayyorlashda 

kumushning  to„rtta  asosiy  proba  (belgi)dagi  qotishmasi  ishlatiladi  -  960,  925, 

916  va  875.  Kumushli  qotishmalar  ham  oltin  kabi  rusumlanadi.  Masalan, 

SrM916-proba (belgi)ning  tarkibi  91,6% kumush va qolgani misdan tuzilgan. 




Download 2,17 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   286   287   288   289   290   291   292   293   ...   416




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish