O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

To‗qimachilik  iplarining  tasnifi  va  assortimenti. 

To„qimachilik  iplari 

tayyorlanish  usullari  bo„yicha  yigirilgan  (kalava)  va  yiginlmagan  bo„ladi. 

Yigirilmagan  iplar  monoiplar,  kompleks,  tarkibi  o„zgartirilgan  va  fasonli 

ko„rinishga  ega. 

Tola  tarkibi  bir  va  har  xil,  qatlam  soni  bir  va  ko„p  ipli,  tuzilishi  birlamchi 

(kalava,  kompleks  iplar,  monoiplar,  kcsilgan  va  rezina  iplar)  va  ikkilamchi 

(tashqi  ko„rinishi,  sifati  o„zgartirilgan  birlamchi  iplar  -  taxlangan  va  eshilgan), 

o„rami  bo„sh,  qattiq,  muslin,  moskrepli  o„ramlar,  pardozi  bo„yicha  oqartirilgan, 

bo„yalgan, yaltiroq, xira,  turli  ranglarda  (mulina)  bo„ladi. 

Kalavalar  oddiy,  fasonli  va  tarkibi  o„zgartirilgan  (yuqori  hajmli)  holda 

olinadi. 

Fasonli  kalavalar 

iplarning  ayrim  qismlarida  tuzilishlarini  o„zgartirish 

yo„li

 

bilan  tayyorlanadi. 

Yuqori  hajmli 

(tekturirovanniy)  kalavalar  har  xil  holda 

qisqartivchi  poliakrilnitril  tolalaridan  olinadi.  Bunday  kalavalar  momiqligi, 

mayinligi,  yengilligi  va ko„p cho„zilmasligi  bilan  ajraladi. 

Kompleksli iplar 

o„ramiga qarab bo„sh, o„rta va kuchli o„ralgan bo„ladi. 

Bo„sh  o„ralgan  iplar  (viskoza,  atsetat,  kapron)da  o„ramlar  soni  1  m.  ga 

100  dan  230  tagacha  to„g„ri  keladi  va  ular  silliq  gazlamalar  olishda  ishlatiladi. 

O„rtacha  o„ralgan  iplar  (muslinli)  900  tagacha,  ipak  xomashyodan  olingan 

muslin  iplari  1500  tagacha  o„ramga  ega.  Kuchli  o„ralgan  (qattiq)  iplarda 

o„ramlar  soni  1  m.  ga  2500-2000  taga  yetadi.  Ular  g„adir-budirligi,  kuchli 

cho„ziluvchanligi  bilan  ajralib  turadi va krepli  gazlamalar  olishda qo„llaniladi. 

Kesilgan  iplar 

plyonkali  materiallar  va  folgalardan  ingichka  tasmalar 

shaklida  qirqib olinadi. 

---

281 

 

Fasonli  iplar 

har  xil  tola  tarkibli,  rangli,  qalinlik  va  tuzilishdan  tashkil 

topgan.  Ularga  quyidagilar  kiradi:  burama  (spiral  bo„yicha  joylashgan  effektli 

iplar),  eponj  (uncha  katta  bo„lmagan  juda  bo„sh  qalinlashgan  iplar),  tugunli  (har 

joyida  har  xil  formali  tugunli  effektlari  bor  iplar),  halqali,  mulinali,  to„lqinli, 

sinel  (o„rtasida pati bor eshilgan iplar)  va boshqa iplar. 

Yuqorida  qayd  etilganlardan  tashqari,  to„qimachilik  sanoatida  kuchli 

cho„ziluvchan,  armaturalangan,  cho„ziluvchan,  cho„zilmaydigan  (xalqali)  va 

aralash  iplar  ham  ishlatiladi.  To„qimachilik  iplari  uzilishdagi  mustahkamligi, 

cho„ziluvchanligi  va bir xilligi  bilan  ajraladi.