20
hisoblanadi, agar inson ularni bilmasa, u bilan atrofidagilar o‗rtasida keskin nizolar
kelib chiqishi mumkin. Bunday me‘yorlar va qadriyatlarni o‗rnatish menejerlar va
kadrlar xizmatining vazifasiga kiradi. Tashkilotga kelgan inson ularni o‗rganish
zarurligini anglab etishi va bunga tashkilotga kirish ―narxi‖ning bir qismi sifatida
qarashi lozim. Tashkilotga kelgan inson bu unga o‗zi bilan atrofidagilar o‗rtasida
kelib chiqishi umkin bo‗lgan ixtiloflar uchun ―to‗lov‖ni qisqartirishga yordam
berishini tushunishi kerak.
Tashkilotning unga kiruvchi inson o‗rganishi lozim bo‗lgan eng muhim
tomonlari quyidagilardan iborat:
ushbu tashkilotning vazifasi va maqsadlari;
tashkilot maqsadlariga erishish uchun foydalanilishi mumkin bo‗lgan
vositalar;
tashkilot erishgan imij;
tashkilotning o‗ziga xos xususiyatlarini hamda uning faoliyat
ko‗rsatishini ta‘minlovchi me‘yorlar
va qoidalar;
u bajarishi lozim bo‗lgan funksiyalar;
tashkilotdagi xulq standartlari.
Tashkilotga ishga kirayotgan inson hamkasblari bilan muloqotda qanday
me‘yorlarga amal qilishi, tashkilotning faoliyatini qanday talqin etish, rahbariyatga
qanaqa masalalar yuzasidan murojaat qilish, ishga qanday ko‗rinishda borish, ish
vaqti va dam olish uchun ajratilgan vaqtni qanday sarflash lozimligini aniq bilib
olishi zarur.
Bunda ikkita butunlay har xil jarayon bo‗lishi mumkin. Birinchisi bu -
avvalgi tajribasi qadriyat va axloq me‘yorlari o‗xshash bo‗lgan ish bilan bog‗liq
bo‗lgani sababli tashkilotning me‘yor va qadriyatlarini tushunadigan insonni
o‗rgatish jarayoni. Bunda yangi a‘zo o‗z axloqini yangi sharoitlarga moslashtirish
maqsadida o‗ziga tanish bo‗lgan axloq qoidalarining namoyon bo‗lishi va muloqot
qilish holatlariga e‘tiborni qaratishi lozim.
Ikkinchi jarayon inson axloq me‘yorlari bu erdagidan farq qiladigan
muhitdan kelganda o‗rin tutadi. Bunda o‗zini qadriyatlarning boshqa tizimi egasi
21
sifatida bilish va ulardan yiroqlashish vazifasi paydo bo‗ladi. Faqat shundan
keyingina inson amal qilishi lozim bo‗lgan yangi me‘yorlarni o‗zlashtirish
boshlanishi mumkin. Ushbu jarayon biroz murakkabroq, chunki nafaqat
tashkilotda nima qilinayotganligini o‗rganishni, balki yangi tashkilotda nomaqbul
bo‗lgan axloq me‘yorlaridan voz kechish maqsadida o‗z xulqini o‗rganishni ham
talab qiladi.
Inson tomonidan qanaqadir rolning bajarilishi uchun uni ishga tanlab olib,
tashkilot uning kerakligidan kelib chiqadi. Shu munosabat bilan insonni olib qolish
va uni tashkilotga moslashtirish o‗ta muhim vazifa bo‗lib, uning echimi uchun
menejerlar mas‘ul. Inson tashkilotga kirishining muvaffaqiyati u tashkilotga
kirishni qanchalik istashiga, tashkilot uni olib qolishga qanchalik qodirligiga
bog‗liq. Agar inson tashkilotda ishlashni juda
ham xohlasa, u qiyinchiliklarni engib
o‗tishga intiladi va tashkiliy muhitga moslashishga erishadi. Agar tashkilotga
kirish motivatsiyasi yuqori bo‗lmasa, u holda inson tashkilotdan ketib, o‗rganish va
tashkiliy muhitga moslashish jarayonini to‗xtatib qo‗yishi yoki u bilan tashkiliy
muhit o‗rtasidagi ixtilof kuchayib ketgunicha tashkilotda qolishi mumkin. Agar
inson tashkilotga kirish uchun kuchli motivatsiyaga ega bo‗lmasa, tashkilot uni
yangi sharoitlarga moslashtirishga erishishi mumkin. Ko‗pincha aynan
moslashishning dastlabki davri ko‗pchilik uchun eng qiyin davr bo‗ladi. Hatto o‗z
istagiga qarshi ravishda tashkilotda qolgan insonga ham to‗g‗ri muomala qilinsa, u
asta-sekin tashkilotga moslashadi.
Insonni tashkilotda olib qolish uchun turli usullarni qo‗llash mumkin. Bu
uzoq muddatli moddiy qo‗llab-quvvatlash choralari, mansabini oshirishni va‘da
qilish yoki qiziqarli ish joylarini berish, tashkilot hisobidan o‗qish va rivojlanish
imkoniyati berish, imtiyozli shartlarda uy-joy berish va hokazolar bo‗lishi mumkin.
A‘zo tashkilotga kirishining mazkur bosqichida tashkilot uchta asosiy
vazifani hal etishi lozim:
insonni tashkilotda ishlashga
qiziqtirish;
uning eski axloqiy me‘yorlari va odatlarini yo‗qotish;
24
Bunda
tashkilotning yangi a‘zosi tomonidan qanaqa me‘yorlar va qadriyatlar
qabul qilinganligiga qarab
moslashishning to‗rtta xili
ajratilishi mumkin:
Do'stlaringiz bilan baham: