O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta'lim vazirligi toshkent moliya instituti sanjar Sobirjonov

turtki  beruvchi 
asoslarning
  majudligi  bilan  bog‗liq
.
  Ular  insonni  nimadir  qilishga,  tirishib 
ishlashga,  ya‘ni  harakatlarni  amalga  oshirishga  majbur  qiladi
.
  Rag‘batlantiruvchi 
omillar
  insonga  ta‘sir  etishning  tashqi  manbalari  sifatida,  uni  muayyan  yo‗lga 
buradi,  ushbu  faoliyatga  yo‗nalish  va  chegaralar  beradi
. 
Insonning  a
xloqiy 
reaksiyasi 
shunda namoyon bo‗ladiki, u nima va qanday qilish kerakligini tanlaydi, 
aniq  natijaga  keltiruvchi  aniq  harakatlarni  amalga  oshiradi.  Uning  reaksiyasi 
rag‗batlantiruvchi  omillar  bilan  qattiq  bog‗langan,  biroq  individual  xususiyatga 
ega.  Insonning  reaksiyasi  uning  muayyan  harakatlari  ko‗rinishida  ham,  u 
tomonidan  muayyan  moyillikning  ishlab  chiqilishi  ko‗rinishida  ham  namoyon 

---

27 
 
bo‗lishi  mumkin.  Inson  uchun  sodir  bo‗lgan  oqibatlarga  qarab  uning  axloqiy 
reaksiyasi  ushbu  reaksiyani  kuchaytirish  va  unga  barqarorlik  ato  etish  maqsadida 
mustahkamlanadi  yoki  undan  voz  kechiladi.  Amalga  oshirilgan  xatti-harakatni 
mustahkamlash  yoxud  undan  voz  kechish  inson  xulqini  shakllantirishda  o‗ta 
muhim  rol  o‗ynaydi,  chunki  insonning  xulqini  ongli  ravishda  to‗g‗rilash  yoki 
tashkilot uchun istalgan yo‗nalishga o‗zgartirish shu orqali kechadi.  
Bunda  o‗rganish  jarayoni  quyidagi  bosqichlarni  o‗z  ichiga  oladi.  Nimadir 
qilish zarurligiga duch kelib, uni qanday qilish kerakligi to‗g‗risida yuzaga kelgan 
va  o‗zini  tutishni  o‗rganishning  erishilgan  darajasiga  asoslangan  tasavvurga 
muvofiq  inson  muayyan  harakatlarni  amalga  oshiradi.  Mazkur  harakatlar  uning 
uchun  muayyan  oqibatlarni  keltirib  chiqaradigan  natijalarga  olib  keladi.  U  o‗z 
harakatlarining  oqibatlarini  qanday  qabul  qilishi  va  baholashiga  qarab,  inson  o‗z 
xulqiga  doir  xulosalar  chiqaradi.  Bu  o‗zini  tutishni  yanada  o‗rganishga  va  uning 
xulqining to‗g‗rilanishiga olib keladi. 
Shunday qilib, inson xulqining o‗zgarishiga o‗zini tutishni o‗rganish oqibati 
sifatida  qarash  mumkin.  O‗zini  tutishni  o‗rganishning  o‗zi  inson  uchun  u 
tomonidan  amalga  oshirilgan  harakatlar  natijasida  yuzaga  kelgan  oqibatlar 
funksiyasi hisoblanadi. Mazkur bog‗liqlikning mavjud bo‗lishi tashkilot uchun o‗z 
a‘zolari  xulqini  to‗g‗rilash  va  shakllantirish  imkonini  beradi.  Rahbariyat  va 
tashkilotdagi  muhit  inson  o‗z  faoliyatining  muayyan  oqibatlariga  ega  bo‗lishi 
bosqichida  unga  o‗zini  tutishni  o‗rgatish  jarayoniga  qo‗shilib,  tashkilot  a‘zolari  
xulqi oqibatlarini belgilashi va uni aniq maqsadni ko‗zlab shakllantirishi mumkin. 
Inson  harakatlarining  oqibatlari  o‗zini  qanday  tutganligiga,  nima 
qilganligiga bog‗liq. Biroq ular insonning harakatlariga baho berayotib, uning sa‘y-
harakatlari uchun to‗lovni