O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta'lim vazirligi toshkent moliya instituti sanjar Sobirjonov

 
 

---

176 
 
1-jadval 
Ma‟muriy-boshqaruv xodimlari(MBX)ning mehnati mohiyati va 
mehnat vaqti sarfi tuzilmasini o„rganish usullari xarakteristikasi 
 
Usul 
Qo„llashning 
maqsadga muvofiqligi 
 
Afzallikla
ri 
Qo„llashdagi 
qiyinchiliklar va 
nuqsonlari 
Ish 
vaqtini 
xodimning 
o‗zi 
(mehnat 
unsurlarini 
sanamagan 
holda) suratga 
olishi 
 
Mehnatni  tashkil 
qilishni  o‗rganishning 
dastlabki 
davrida. 
Mehnat 
ning  mohiyati  va 
ish 
vaqti 
sarfi 
tuzilmasini  bir  vaqtda 
o‗rganishda. 
So‗rovnoma  unsurlari 
ishtirokidagi 
kichik 
tadqiqotlarda. 
Tejamkor 
Ma‘lumotlarni 
guruhlash va qayta 
ishlash murakkabligi. 
Natijalarning etarlicha 
aniq emasligi. 
Xodim aybi 
bilan ish vaqti 
yo‗qotilishini to‗liq 
oshkor qilmaydi. 
Ish 
vaqtini 
xodimning 
o‗zi  
 
(mehnat 
unsurlarini 
sanagan holda) 
suratga olishi 
Mehnatning 
mohiyatini 
oldindan 
o‗rganish 
sharoitida. 
Tadqiqot 
keng 
miqyosda 
olib 
borilganda 
Ko‗p 
mehnat 
talab 
qilmaydi
, 
tejamkor, 
ma‘lumotlarni 
qayta  ishlashga 
qulay
 
Natijalarning 
etarlicha aniq emasligi. 
Xodim  aybi  bilan  ish 
vaqti 
yo‗qotilishini 
to‗liq oshkor qilmaydi. 
Ish 
vaqtini  suratga 
olish 
Mehnatning 
mohiyatini 
oldindan 
o‗rganish sharoitida.
 
Xodimni
ng  o‗zi  suratga 
olgandagiga 
Tejamkor  emas. 
Olib  borishga  ko‗p 
mehnat 
sarflanadi. 

---

177 
 
nisbatan 
natijalar 
aniqroq. 
Boshqa  usullar 
bilan 
olingan 
ma‘lumotlarni  
qilish 
uchun 
ishlatilishi 
mumkin  
Xodimlarga  qoniqarsiz 
ta‘sir qiladi.  
Bir 
lahzalik 
kuzatuv usuli
 
Ommaviy 
kuzatuvlarda  tanlanma 
usul 
sifatida 
qo‗llaniladi.  Mehnatni 
tashkil  qilishni  avval 
boshqa 
usullarda 
tekshirish 
maqsadga 
muvofiqdir. 
Boshqa 
usullar 
yordamida 
olingan 
natijalarni 
tekshirish  usuli  sifatida 
qo‗llanadi 
Natijalar 
ning 
etarlicha 
aniqligi. 
Tejamkor 
Kuzatuvchilarni
ng  yuqori  malakali 
bo‗lishini talab qiladi  
Savolno
malar 
yoki 
og„zaki 
so„roqlash
 
Bevosita  mehnat 
qiluvchilarning 
muammolar  va  ularni 
echish yo‗llari haqidagi 
fikrlarini 
aniqlash 
zarurati tug‗ilganda 
So‗roqlan
ayotganlar 
tadqiqot 
predmeti 
va 
muammolarni 
echish  yo‗llarini 
chuqur biladilar 
Savolnoma 
tuzuvchi 
yuqori 
malakali  bo‗lishi  talab 
qilinadi. 
So‗roqlanayotganlarni
ng 
shaxsiy 
fikriga 
asoslanadi. 
 

---

178 
 
Bundan  tashqari,  shu  maqsadlarda  alohida  vaziyatlarda  quyidagilardan 
foydalaniladi: 
xronometrlash,  bunda  davriy  takrorlanuvchi  jarayonning  qismi  o‗rganiladi. 
mehnatning  ilg‗or  usul  va  uslublarini  o‗rganishda,  amaldagi  yoki  yangi  ishlab 
chiqilayotgan me‘yorlarni tekshirishda qo‗llanadi; 
-
 
xodim  tomonidan  hujjatlarning  ma‘lum  ko‗rinishini  ishlashga 
sarflanadigan  vaqtni  belgilashdan  iborat  bo‗lgan  soddalashtirilgan  kuzatuvlar. 
Hujjatlar  o‗rtacha  murakkablikda  bo‗lishi,  mehnat  sharoiti  esa  odatdagiga 
yaqinlashishi  lozim.  Operatsiyani  tayyorlash  va  tugatishga  sarflanadigan  vaqt  uni 
bajarish  vaqtiga  ta‘sir  qilmasligi  uchun  kuzatuv  30-40  daqiqa  mobaynida  olib 
boriladi. ―Ish vaqtini suratga olish‖ va ―ish vaqtini xodimning o‗zi suratga olishi‖ 
usullari  bilan  tekshiruv  o‗tkazishda  ish  vaqti  muvozanatini  asoslangan  holda 
guruhlash  katta  ahamiyatga  egadir.  Bunday  guruhlash,  masalan,  quyidagicha 
bo‗lishi mumkin: 
-
 
muammolarni o‗rganish va qarorlash ishlab chiqish; 
-
 
reja va tadbirlar ishlab chiqish; 
-
 
majlislarni tayyorlash va o‗tkazish; 
-
 
odamlarga  rahbarlik  qilish(topshiriqlarni  taqsimlash,  maslahat  berish, 
ziddiyatlarni hal qilish va h.k.z.); 
-
 
buyruq va farmoyishlarni tayyorlash va nashr qilish; 
-
 
telefon orqali suhbatlar; 
-
 
tashrif buyuruvchilarni qabul qilish; 
-
 
xat-xabarlar bilan tanishish. 
Tadqiqot  o‗tkazilgan  davr  mobaynida  savolnomalar,  suratlardan  olingan 
ma‘lumotlarni umumlashtirish  asosida  ish  vaqti  sarfining lavozimlar  yoki boshqa 
ko‗rsatkichlar  (tadqiqot  maqsadiga  bog‗liq  ravishda)  bo‗yicha  jadvalini  tuzish 
kerak.  Ushbu  ma‘lumotlar  tahlilidan  so‗ng  mehnatni  tashkil  qilishni 
takomillashtirish,  aniqlangan  kamchiliklarni  bartaraf  qilish  tadbirlari  ishlab 
chiqiladi. 
 

---

179