Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent

Iqtisodiy davrlarning xususiyati va koʻrinishi

Iqtisodiy taraqqiyot doimiy tebranishlarga uchrab turadi – pasayish, tanglilik davrlari iqtisodiy faollik va koʻtarilish bilan almashadi. Iqtisodiy oʻsishning davriylik xususiyati fan-texnika taraqqiyoti bilan bogʻliq. Shu tufayli asosiy fondlarni sakrash yoʻli bilan yangilanishi yuz beradi, yangi texnologik jarayonlar tatbiq etiladi, milliy daromad, iste’mol, jamgarish va investitsiyalar oʻrtasida oʻzaro bogʻliqlik oʻzgaradi. Iqtisodiy oʻsish holatida ishlab chiqarishning real hajmini vaqti-vaqti bilan boʻlib turadigan bunday kengayishi yoki qisqarishi iqtisodiy davr deb ataladi. Iqtisodiy davrlar davom etish muddatiga koʻra quyidagi turlarga boʻlinadi:

• 
  qisqa (3-4 yil) muddatli, tovar-moddiy zaxiralarning oʻzgarishi bilan asoslangan;
  
• 
  oʻrta (7-8 yil) muddatli asosiy fondlar asbob–uskunalarni almashtirishi sifatidagi oʻzgarishlaridan kelib chiqadi;
  
• 
  Kuznets davri (15-20 yil), qurilish davr nazariyasining asoschisi Amerika iqtisodchisi Saymon Kuznets nomi bilan atalgan. Bu davrlar turar joylarni va ba’zi ishlab chiqarish inshootlarni vaqti-vaqti bilan ommaviy ravishda yangilanishi bilan bogʻliq boʻlgan tebranishlardir;
  
  • 
    uzun toʻlqinlar (50-60 yil), infrastrukturani yangilanishi va tubdan yangi texnologik jarayonlarni kiritish bilan asoslanadi va rus tadqiqotchisi N.Kondratev nomi bilan nomlanadi.
    

Iqtisodiy davrni oʻrganish davlat tomonidan davriylikka qarshi qaratilgan chora-tadbirlarni amalga oshirish va barqaror iqtisodiy oʻsishni ta’minlash uchun zarurdir.

Har bir mamlakat iqtisodiy oʻsishga erishish uchun intiladi va uni davlat siyosatining asosiy maqsadi deb biladi.

Chunki iqtisodiy oʻsish quyidagilarni bildiradi:

• 
  milliy mahsulot hajmini va daromadni muttasil koʻpayishini, oqibatda esa aholi farovonligini oʻsishini;
  
• 
  ishlab chiqarish fondlari va ishchi kuchlarini xoʻjalik oborotiga yanada toʻlaroq jalb qilishni, ya’ni jamiyatning chegaralangan resurslaridan toʻgʻri foydalanishni;
  
• 
  shaxsni rivojlanishiga olib keluvchi yangi ehtiyojlarni va shu bilan bir vaqtda ularni qondirishning yangi imkoniyatlari paydo boʻlishi;
  
• 
  dunyo bozorida davlat ishonchining oʻsishi va oʻrni mustahkamlanishi.
  

Bu esa xalqaro ayirboshlashning nisbatan ustunlik qonuniga muvofiq qoʻshimcha xarajatsiz millatlar daromadini oshirishga olib keladi. Shu bilan birga iqtisodiy oʻsish ayrim salbiy oqibatlarga ham ega. Ularning ichida eng koʻzga tashlanadigani atrof-muhitga ortiqcha zoʻr berilishi va natijada uni ifloslanishi.

Barqaror iqtisodiy oʻsish uchun sharoitlarni ta’minlash davlatning muhim vazifasi hisoblanadi. U tartibga solish tayanchlaridan foydalanib, iqtisodiy oʻsishning ijobiy tomonlarini kuchaytirish va salbiy tomonlarini tekislash imkoniga ega.

3.