Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent

Eksport narxlar indeksi Ei Savdo sharoiti indeksi = ---------------------------------------- 100 = 100

Import narxlar indeksi Ii
Indeksning oʻsishi (masalan, 100 dan 105 gacha) savdo sharoitlarining yaxshilanayotganligini koʻrsatadi. Ya’ni, ushbu miqdordagi importga hisob-kitob qilish uchun undan kam miqdorda eksport talab etiladi.

Amaliyotda savdo sharoiti, birinchidan, tovarlar bahosi oʻzgarishi hisobiga, unga boʻlgan talabning oshishi yoki kamayishiga bogʻliq. Ayrim mahsulot ishlab chiqaruvchilar (masalan, neft va neft mahsulotlari ishlab chiqaruvchilar) narxlarda boʻlayotgan oʻzgarishlarga qaramay, katta yutuqlarga erishadilar.

Ikkinchidan, savdo sharoiti ishlab chiqaruvchilar yoki yetkazib beruvchilarning bozorga moslashishiga (egiluvchanligiga) bogʻliq boʻladi.

Uchinchidan, savdo sharoiti ishlab chiqarish sharoitlari yoki mahsulotlar iste’molidagi oʻzgarishlarga qarab oʻzgaradi.

Savdo sharoiti indeksi mamlakatning xalqaro savdodagi holati toʻgʻrisida ma’lumotlar bersada, koʻpgina kamchiliklardan xoli emas. Ularning eng asosiylaridan biri mamlakatda umumiy sharoitni yaxshilasada, sotilgan mahsulotlar miqdorini hisobga olmaydi. Boshqacha aytganda, savdo sharoiti yaxshilanishi eksport hajmi qisqarishi va import hajmi oshishiga olib keladi. Bu esa toʻlov balansini yomonlashtiradi.

A. Smit va D. Rikardo nazariyasida ishlab chiqarishga ta’sir qiladigan eng asosiy omil mehnat hisoblangan. Mahsulotlar narxi esa ishlab chiqarish xarajatlariga bogʻliq.

Keyingi tadqiqotlar ishlab chiqarishda asosiy omillar sifatida yer, kapital kabi omillardan foyda olish imkoniyatini hisobga olgan. Agarda, mehnatning bozor bahosi ish haqi sifatida gavdalansa, kapitalning bahosi foiz stavkalari koʻrinishida, yerning bahosi renta miqdorida aniqlangan.