Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

Tashkiliy  faoliyat.  Mehnat  zaxiralarining  xilma-xilligidan  tashkilotlar  ishlab 

chiqarish ustunligiga ega bo’lishadi. Iqtisodiy xarajatlar qamrab olinadi va tashkiliy 

ishlarning borishi yaxshilanadi. 

 

3-jadval.

 Ishchi kuchi xilma xilligining foydali tomonlari

31

 

                                                 

31

  Manbalar:  Based  on  Ernst  &  Young,  “The  New  Global  Mindset:  Driving  Innovation  Through  Diversity,”  EYGM 

Limited,  2010;  M.  P.  Bell,  M.  L.  Connerley,  and  F.  K.  Cocchiara,  “The  Case  for  Mandatory  Diversity  Education,” 

Academy  of  Management  Learning  &  Education,  December  2009,  pp.  597–609;  E.  Kearney,  D.  Gebert,  and  S.  C. 

Voelpel,  “When  and  How  Diversity  Benefits  Teams:  The  Importance  of  Team  Members’  Need  for  Cognition,” 

Academy of Management Journal, June 2009, pp. 581–598; J. A. Gonzalez and A. S. DeNisi, “Cross-Level Effects of 

Demography and Diversity Climate on Organizational Attachment and Firm Effectiveness,” Journal of Organizational 

Behavior  January  2009,  pp.  21–40;  O.  C.  Richard,  “Racial  Diversity,  Business  Strategy,  and  Firm  Performance:  A 

Resource-Based View,” Academy of Management Journal, April 2000, pp. 164–177; and G. Robinson and K. Dechant, 

“Building a Business Case for Diversity,” Academy of Management Executive, August 1997, pp. 21–31.

 

---

482 

 

 

 

Agar  xilma-xil  ishchi  kuchini  yetkazib  beruvchi  tashkilotlar  kadrlar 

qo’nimsizligi,  ishga  chiqmagan  kunlar  va  sud  da’volari  extimolini  kamaytirishsa, 

iqtisodiy xarajat ancha-muncha bo’lishi xam mumkin. Masalan, Abercrombie & Fitch 

yuqori sinfli chakana savdo korxonasi sud jarayonida va ikki sinf harakatlariga, ya’ni 

ozchilik va ayollarga  munosabatlari bo’yicha diskriminatsiyani qanoatlantirishga 50 

million dollar sarflagan emish. 

Pulning  bu  miqdori  tashkilotlarning  quyi  qismiga  jiddiy  ta’sir  ko’rsatishi 

mumkin.  2009-yilda  aholi  bandligi  imkoniyatlari  tengligi  bo’yicha  komissiya  ish 

joyidagi  da’volarga  93,277  diskriminatsiya  hodisasi  ro’y  berganligi  bo’yicha  xabar 

tarqatdi.  Umumiy  da’volar  soni  hajmi  bo’yicha  ikkinchi  bo’lgan  ma’lumot  hech 

qachon berilmagan. 

Ammo yana xam hayratlantiradigan holat da’volarning soni qanchalik umumiy 

bo’lsa,  qurbonlik  qilish  uchun  olingan,  muxtoj  odamlarning  axvolini  yengillatish 

uchun  berilgan  pul  mablag’i  376  million  dollor  ko’proq.  Xilma-xillikning  mehnat 

zaxiralarini  ishga  solishda  sud  jarayonlari  xavfini  kamaytirish  mumkin.  Bundan 

tashqari,  Korn/Ferry  International  firmasi  xodimlarini  tanlash  bo’yicha  yaqinda 

qilingan  ma’ruzada  shu  narsa  ta’kidlandiki,  AQSHdagi  N  kompaniyasi  bunga  va 

“faqatgina xilma-xillik bilan qoniqarsiz boshqarish sababli” o’z ish o’rinlarini tashlab 

ketadigan xodimlarni almashtirishga har yili 64 milliard dollor sarflaydi.  

O’sha  ma’ruzada  xilma-xillik  bilan  bog’liq  muammolar  natijasida,  o’z  ishini 

qoldirgan  34%  ishchilar,  agar  korxonadagi  menejerlar  qobiliyatlarini  namoyish 

etganlarida,  ish  joylarida  qolgan  bo’lishlari,  ta’kidlangan.  Va,  nihoyat,  tashkiliy 

Xodimlarni boshqarish  

•  Xodimlar iste’dodning eng samarali jihatlaridan foydalanish 

•  Jamoaning sifatini oshirish, harakatlar muammosini yechish 

•  Turli xil kasbdagi xodimlarni jalb qilish va saqlab qolish layoqati 

 

 

Tashkilot faoliyatining samaradorligi  

•  kadrlarning  haddan  tashqari  qo’nimsizligi,  ishga  chiqmaslik  va 

sud jarayonlari bilan bog’liq xarajatlarni pasaytirish 

•  muammolarni yechish imkoniyatlarini kengaytirish 

•  strategik tizimlarning yaxshilangan moslanuvchanligi  

•  har  xil  iste’molchilar  uchun  bozordan  yaxshi  layoqatni 

kuchaytiradigan bozorni juda xam chuqur tushunish 

 

 

 

Strategik 

•  savdoning  o’sishini  kuchaytirish  uchun  imkoniyat  va  bozor 

hissasini ko’paytirish 

•  innovatsion  harakatlar  sababli  raqobatbardosh  ustunlik 

imkoniyatlari manbasi 

•  axloqiy-etik  dastur  sifatida  ko’rib  chiqiladigan  “haqqoniy” 

narsalar. 

 

---

483 

 

samaradorlik    qobiliyatlilik  va  tizim  moslashuvchanligi  muammolarining 

yaxshilangan  yechimlari  xilma-xilligi  sababli  ishchi  kuchi  hisobidan  oshirilishi 

mumkin.  Xilma-xil  ishchi  kuchidan  iborat  tashkilot  ko’nikmalar  va  maxorat  xilma-

xilligiga  ta’sir  ko’rsatishi  mumkin  va  faqat  jarayonlar  va  bajariladigan  ish  tartibi 

dalili moslashish bilan birga tashkilotning ishchi kuchi xilma-xilligini talab qiladi. 

Tizim yaratuvchi tashkilotlar strategic jihatdan ishchi kuchi xilma-xilligidan naf 

ko’radi,  shuningdek,  unumdorlik  va  teng  iqtidorlini  qo’lga  kirituvchi  kalit  sifatida 

mehnat  zaxiralarining  xilma-xilligini  boshqarish  bilan  tanishish  mumkin.  Ishchi 

kuchini bozorga yetkazib beruvchilar turli-tuman mamlakatlardan.  

Tashkilotning xilma-xil ishchi kuchi bilan iste’mol extiyojlariga o’zgartirishlarni 

juda  yaxshi  bashorat  qilishi  va  o’z  munosabatini  bildirishi  muxim  strategik 

ustunliklardan biri hisoblanadi. Xilma-xil xodimlar imkoniyatlarga xilma-xil nuqtayi 

nazarni  va  yondashishni  olib  kirishadi,  bu  nuqtayi  nazar  va  yondashishlar  xilma-xil 

iste’molchilar  uchun  bozor  tashkilotlari  qandayligi  haqidagi  fikrni  yangilashi 

mumkin.  Lotin  ameikasi  aholisi  qanday  ko’payganligini  misol  keltirish  mumkin, 

shunday  ekan,  bu  demografik  gurux  bilan  bog’liq  mahsulotlar  va  xizmat  ko’rsatish 

bozorida  tashkiliy  harakatlar  mavjud.  Tashkilotlar  Lotin  Amerikasi  xodimlariga 

tashkiliy  harakatlarni  topib  berishdi,  masalaninkirish  unumdor  manba  bo;lishini 

ko’rsatishdi,  aks  holda  bozorga  kirishning  iloji  bo’lmasdi.  Servis  kompaniyalarini, 

chakana savdo korxonalarini, moliya kompaniyalarini, shuningdek, avtomobil ishlab 

chiqarish sohalarini o’zlashtirish zarur. Iste’molchilar bu soxalarning ayrimlarinigina 

savdo-sotig’ini  ko’rishdi,  bunda  bozor  ulushi  ko’payadi,  chunki  bu  soha  vakillari 

xodimlarning axborotidan foydalanish orqali xilma-xil iste’molchilarining talablariga 

diqqatni qaratishdi. 

Xilma-xil  ishchi  kuchi  raqobat  ustunligining  kuchli  manbasi  bo’lishi  mumkin, 

chunki  birinchi  navbatda  bunday  sharoitlarda  innovatsiya  taraqqiy  etadi. 

Ernst&Young  yaqindagi  ma’ruzasida,  xilma-xillik  yuzaki  sathda,  mohiyatiga 

tushunib yetmasdan o’tkazilayotganini xabar qildi. 

Yengil,  yuzaki  qabul  qilinadigan  xilma-xillik  muayyan  da’vat,  undashga  olib 

kelishi  mumkin,  ammo  bu  odamlar  o’ylagandek  yoki  his  qilgandek  xilma-xillikni 

muqarrar  tarzda  ifodalamaydi.  Xilma-xillikning  chuqur  sathlardagi  rang-barangligi 

qadriyatlar, shaxs va ishni afzal ko’rishda bilinadi. 

Madaniy xilma-xillik moslashuvchanlik va ijodiy yondashishni ta’minlaydi, biz 

yigirma  birinchi  asr  uchun  global  iqtisodiyotni  yangidan  yaratishimiz  kerak. 

Innovatsiyalar hech qachon oson bo’lmaydi, ammo  globallashgan dunyoda, bu yana 

xam  murakkab  vazifadir.  Xilma-xil  tovushlar  va  nuqtai  nazarlarning  zavqi  rulli 

innovatsiyada  kuchli  omillar  bo’lishi  mumkin.  O’z  sohalarini  yuritishni  xoxlagan 

kompaniyalar  “xumchani  aralashtirish”  usullarini  topishlari  lozim,  yangi  g’oyalarni 

yaratishga sabab bo’ladigan qizg’in bahs-munozaralar o’tkazishlari zarur. Tatqiqotlar 

shuni  ko’rsatadiki,  xilma-xil  nuqtai  nazarlar  orqali  buni  amalga  oshirish  mumkin. 

“Innovatsiyalarning  xilma-xil  kuchlari  kompaniyalarga  mahsulotlar  va  xizmat 

ko’rsatishni  yaratishga  yordam  beradi”.  Va,  nixoyat,  etik  nuqtai  nazardan  mehnat 

zaxiralarining  xilma-xilligi  va  samarali  boshqaruvning  rang-barang  tarzi  bilan  buni 

to’g’ri  bajarish  kerak.  Ko’pchilik  jamoalardagi  mavjud  qonunlarda  aytilishicha, 

---

484 

 

xilma-xil  odamlarni  davolash  adolatdan  emas,  bu  qonunga  xilof,  ko’pchilik 

madaniaytlarda  ham  kuchli  etik  e’tiqodlarini  namoyish  etishadi,  xilma-xil  odamlar 

teng  imkoniyatlardan  foydalanishga  haqli  va  bunga  adolatli  munosabatda  bo’lishi 

lozim.  Kompaniyalar  munosabatlar  yaratish  uchun  qadrlanadigan  etik  imperativlar 

qilishadi  va  yaxshi  natijaga  erishish  uchun  barcha  xodimlarga  imkoniyat  berishadi. 

Menejerlar  turli  xil  ovozlarni  olib  keluvchi  usul  sifatida  mehnat  rezervlari  xilma-

xilligini  ko’rib  chiqishlari  va  ishonchli  munosabatlar  asosida  sharoit  yaratishlari 

lozim.  Agar  ular  buni  qila  olishsa,  yuqorida  qayd  qilganimizdek,  yaxshi  narsalar 

yuzaga kelishi mumkin.

32