|
4. Situatsion taxlil va prognozlashtirish usullari.
Situatsion taxlil va prognozlashtirish usuli asosida kattik yoki funksional
determinatsiyalashgan bogliklikni urganishga mulljallangan model yotadi. Bu
modeldan foydalanish va unega turli omillar prognoz kursatkichlarini kuyish bilan
masalan, realizatsiyadan tushum, aktivlarning aylanuvchanligi, , moliyaviy
142
bogliklik
darajasi
kabi
kursatkichlar
oprkali
samaradorlikning
asosiy
kursatkichlaridan biri- xususiy kapital retabelligi kursatkichining prognoz
kursatchiklarini aniklash mumkin.
Rejalashtirilayotgan loyixa buyicha mumkin bulgan natijalarning prognozi
kuyidagi formula orkali amalga oshiriladi:
n
P
k
=1; (1)
k=1
(1)
formula orkali asosiy mezonlar aniklanadi(masalan, kutilayotgan foydani
maksimallashtrish)
n
E(R)=
R
k
*P
k
--max; (2)
k=1
Mazkur formula orkali korxona uchun ma’lum mezonlar asosida samarali
mukobil variantlar tanlab olinishi mumkin.
Mazkur formulalar asosida «Azat» xususiy ishlab chikarish firmasi tomonidan
amalga oshiriladigan investitsiya loyixasining ma’lum mezonlarini kurib chikamiz.
Korxona kushimcha ishlab chikarish vositalarini jalb kilish uchun 2 alternativ
variantga ega. Buning uchun M1 stanokni yoki M2 stanokni sotib olish buyicha
moliyaviy karor kabul kilish masalasi oldinga tashlandi.
M2 stanok maxsulot birligiga kam chikim va daromad kuprok keltiradi.
1-jadval.
Kursatkichlar
Xarajatlar
Maxsulot
birligiga
operatsion daromad
M1 stanok
15 000
20
M2 stanok
21 000
24
Karorlar daraxti yordamida kuyidagi xisob kitoblar amalga oshiriladi.
Moliyaviy menedjer stanoklar vositasida ishlab chikariladigan yillik tovarlarga
bulgan talabni urganadi va yillik maxsulot ishlab chikarish extimolligi
kuyidagichaligi aniklanadi:
X1 = 1200 birlik mikdorda 0,4 extimollik bilan;
X2 = 2000 birlik mikdorda 0,6 extimollik bilan;
0,4 1200
20x1200-15000 = 9000 ming s.
A
1
M
1
0,6 2000
20x2000-15000 = 25000 ming s.
A
2
M
2
0,4 1200
24x1200-21000 = 7800 ming s.
0,6 2000
24x2000-21000 = 27000 ming s.
Yukorida keltirilgan chizma ma’lumotlari asosida xar bir loyixa buyicha
kutiladigan matematik daromadni xisoblashimiz mumkin:
Ye(R1) =9000* 0,4 + 25000*0,6 = 18600 ming sum;
143
Ye(R2) = 7800*0,4 + 27000*0,6 =19320 ming sum.
Demak M2 stanokni sotib olish buyicha kuzlangan variant iktisodiy
jixatidan samaralirok xisoblanadi.
Mazkur usul menejerlarning turli soxalarida foydali xisoblanadi. Masalan,
boshkarish xisobida kapital kuyilmalar budjetini tuzishda va xususan, kimmatli
kogozlar bozorini taxlil kilishda samara beradi.
Tijorat korxonalarida faolyatning asosiy maksadlaridan biri foyda xisoblanishi
bilan rejalashtirish jarayonida xam rejali foydani aniklash muxim xisoblanadi.
Xozirgi sharoitda Uzbekiston respublikasi maxsulot ishlab chikarishni
rejalashtirishda assortiment xisob kitob usulidan keng foyalaniladi. Realizatsiyadan
tushum va foydani rejalashtirish assortiment xisob kitob usulida aniklanishining
kukyidagi ma’lumot asosida kurib chikamiz.
Assortiment xisob kitob usulida tovar realizatsiyasidan tushgan tushum va
foydani aniklanishi.
jadval.
Maxsulotn
ing nomi
Realizat
siya
xajmi.
donalard
a
1
donasini
ng
ulgurji
narxi.
sum
Ulgurji
narxlardag
i
realizatsiy
a
xajmi
ming sum
Bitta
maxsulot
ning
rejali
tannarxi,
sum
Realizats
iya
kilingan
maxsulot
tannarxi,
ming
sum
Rejalasht
irilgan
realizatsi
yadan
foyda,
ming
sum.
1-maxsulot
turi
150000
130
19500
95
18050
1450
2-maxsulot
turi
40000
300
12000
220
8800
3200
3-maxsulot
turi
200000
215
43000
160
32000
11000
Jami
-
-
74500
-
58850
15650
S maxsulot ishlab chikarish va uni bozorrlarda sotish mikdori va narxlari
realizatsiyadan tushum, maxsulot ishlab chikarish xarajatlari va foydani
rejalashtirish uchun asos xisoblanadi.
Yukoridagi realizatsiyadan tushum, xarajatlar va foydani rejalashtirish usuli
aksariyat xollarda tugridan tugri xisoblash deb xam ataladi. Taxlil kilinayotgan
korxonada rejalashtirilayotgan 3 turdagi maxsulot buyicha tushum bozor
prognozlari asosida 74500 ming sumni tashkil kiladi. Maxsulot tannarxiga
kiritiladigan xarajatlar esa 58850 ming sum mikdorda rejalashtirilgan. Umuman
kuzatishlar natijasida 3 turdagi maxsulotlar asosida tashkil kilinadigan ishlab
chikarish prognoz kursatkichlari 2 va 3 turdagi maxsulot kuprok foyda olish
imkoniyatlari mavjudligini kursatmokda. 2 turdagi maxsulot ishlab chikarish
biriligining kamligiga asosiy sabab bozordagi talabning kondirish imkoniyatlari
xisobga olingan. Albatta mazkur faoliyat turi korxona uchun sezilarli moliyaviy
resurslarni jalb kilishni talab kiladi. Loyixalar buyicha investitsiya resurslarini jalb
144
kilish va ularni ishlab chikarish jarayoni uchun avanslangan kapitalga aylantirishda
mablaglar manbalari moliyaviy resurslarni shakllantirishga boglik buladi. Ayni
vaktda bunday moliyaviy resurslarni jalb kilishning kator moliyaviy instrumentlari
mavjudki ular yordamida karz mablaglarni korxonalar manfaatlari uchun
boshkarish imkoniyatlari shakllantirilmokda.
145
Do'stlaringiz bilan baham: |
