O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “moliya” kafedrasi

2. Moliyaviy rejalashtirish tamoyillari. 
Moliyaviy rejalashtirish kuyidagi prinsiplarga asoslanadi: 
1. Yagonalik prinsipi. Moliyaviy rejalashtirish tizimli xarakterga ega bulishi 
kerak.
2. Moliyaviy rejaning aloxida buginlarini uzaro koordinatsiyasi prinsipi. 
3. Uzaro ishtirok etish prinsipi. Moliyaviy rejalashtirishda kompaniyaning xar 
bir bulimi(marketing, sotish va b.) jalb kilinadi. 
4. Uzluksizlik prinsipi.: 
-moliyaviy rejalashtirish tizimli ravishda belgilangan darvda doimiy ravishda 
amalga oshiriladi; 
-ishlab chikilgan rejalar uzluksiz bir biri bilan almashiniladi; 
5. Egiluvchanlik prinsipi(vertikal rejalashtirish). 
6. Aniklik prinsipi. Korporativ reja kompaniyaning tashkil va ichki shart 
sharoitlariga muvofik batafsil aniklashtirilgan bulishi talab kilinadi.
 
3. Moliyaviy reja va uning turlari. 
Rejalashtirish mikdoriy va sifat tavsifidagi maksadlarni ishlab chikish va kabul 
kilish xamda ularga erishishning samarali yullarini aniklash jarayonlarini uzida aks 
ettiradi. «Maksadlar daraxti» shaklida ishlab chiklgan maksadlar boshkarishning 
mazkur darajasida muxim xisoblangan kursatkichlar tizimida xisob kitoblar 
imkoniyati buyicha tavsiyalanadi. Rejalashtirish jarayonidagi boshkaruv karorlari 
moliyaviy axborotlarni taxlil kilish natijalari asosida kabul kilinadi. 
Moliyaviy reja- kompaniyaning qisqa va uzok muddatlarga pul 
mablaglari xarajatlari va daromadlarini o‘zida aks ettiruvchi xujjatdir. 
Moliyaviy reja biznes rejaning tarkibiy qismi hisoblanadi.
 
MOLIYAVIY RYEJALASHTIRISH JARAYONI: 
- Korporatsiya kelajakda kuzda tutayotgan investitsion imkoniyatlar va joriy 
moliyalashtirish imkoniyatlarining taxlili; 

---

140 
- Kelajakda kutilmagan xolatlardan chetlashish maksadida joriy qarorlar 
oqibatlarini bashorat qilish; 
- Bir necha variantlardan biznes uchun optimal variantlarini tanlash va 
asoslash; 
- Moliyaviy rejada belgilangan parametrlar bilan muvofiq keluvchi 
korporatsiyalarning natijalarini baholash.
Makro va mikro darajada moliyaviy rejalashtirishning zarurligini bir kancha 
sabablari mavjud bulib, bizning fikrimizcha, kelajakdagi faoliyat va natijalarning 
mavumligi, rejaning yunaltiriruvchanlik rolini mavjudligi, iktisodiy shart 
sharoitlarning optimallashtirilishi xisoblanadi. Uzbekiston Respublikasidagi 
xozirgi iktisodiy vaziyat davlat va korxonalar moliyasidagi rejalashtirish 
jarayonlarida ma’lum mukammalashuvlar amalga oshirilish zaruratini keltirib 
chikaradi.
Rejalashtirish jarayonida yukorida keltirilgan xar kaysi usullardan foydalaniladi. 
Masalan, budjetni rejalashtirish jarayonida bir vaktning uzida ekstrapolyatsiya 
usulidan xam foydalaniladi va shuningdek budjet xarajatlari va daromadlarini 
rejalashtirishda ularning balansligi ta’minlanishi lozim. Shuning uchun xarajatlar 
va daromadlarning farklarini koplash maksadida defitsitni moliyalashtirish 
manbalari xam rejalashtiriladi. 
Moliya tizimining barcha buginlari uziga xos moliyaviy rejaga egadir. Tijorat 
asosida faoliyat yurituvchi korxonalarda moliyaviy reja daromad va xarajatlar 
balansi shaklida shakllantiriladi.
Moliyaviy reja korxonaning daromad va xarajatlarini boglovchi oldingan 
kuyilgan moliyaviy maksadlargsha erishish usullarini tavsiflovchi xujjatdir. 
Moliyaviy rejalashtirish jarayonida korxonaning moliyaviy maksadlari aniklanadi, 
korxonaning joriy moliyaviy xolatiga urnatilgan maksadlarning muvofik kelish 
darajasi urnatiladi, urnatilgan maksadlarga erishishga yunaltirilgan faoliyat ketma 
ketligi shakllantiriladi. 
Moliyaviy reja moliya tizimining barcha buginlariga xosdir. Chunonchi, davlat 
moliyasi darajasida davlatning asosiy daromadlari va xarajatlari balansi sifatida 
budjet loyixasi ishlab chikiladi va tasdiklanadi. 
Xujalik sub’ektlari darajasida daromadlar va xarajatlar balansi shaklida 
moliyaviy reja tuziladi.
Moliyaviy rejalashtirish asosida strategik va ishlab chikarish rejalari yotadi. 
Strategik 
rejada 
korxona 
faoliyati 
soxalarini 
maksadlari, 
vazifalari,
masshtablarinini shakllantirishni kuzda tutiladi. Ishlab chikarish rejasi strategik 
reja asosida tuziladi va ishlab chikarish, marketing, ilmiy-tadkikot va investitsion 
siyosatni kuzda tutadi. 
Moliyaviy reja uzida korxonalarning moliyaviy maksadlariga erishish 
uslublarini tavsiflovchi va uning daromad va xarajatlari boglovchi xujjatni uzida 
aks ettiradi. Moliyaviy rejalashtirish jarayonida: 
a) korxonaning moliyaviy maksadlari belgilanadi;
b) mazkur moliyaviy maksadlarga korxonaning joriy moliyaviy xolatini 
muvofik kelish darajasi aniklanadi;

---

141 
v) urnatilgan maksadlarga erishishga yunaltirilgan xarakatlar, tadbirlar ketma 
ketligi shakllantiriladi. 
Moliyaviy rejaning 2 asosiy turi mavjud bulib ular: 
- Qiska muddatli moliyaviy reja;
- Uzok muddatli moliyaviy reja.
Qisqa muddatli moliyaviy rejaning maksadi moliyaviy barkarorlik nuktai 
nazaridan korxonaning kengayish sur’atini aniklash xisoblanadi. Uzok muddatli 
moliyaviy rejaning maksadi korxonaning doimiy tulov kobiliyachtini ta’minlash 
xisoblanadi. 
Moliyaviy rejalashtirish jarayonining kuyidagi boskichlari ajratiladi: 
A) korxonalarning moliyaviy xolati taxlil kilinadi; 
B) takvimiy smeta va budjet tuziladi; 
V) korxonaning kelgusida moliyaviy resurslarga umumiy extiyoji aniklanadi; 
G) moliyalashtirish manbalarining strukturalari bashorat kilinadi; 
D) nazorat va boshkarishning muvofik keluvchi tiimi tuziladi; 
Ye) rejaga uzgartirishlar kiritish tartiblari ishlab chikiladi. 
Amaliyot nuktai nazaridan moliyaviy rejaning bir kancha kuyidagi variantlari 
itavsiya kilinadi: optimistik, yukori extimollikdagi rejalar, pessimistik.
Umumiy kurinishda moliyaviy reja kuyidagi mazmundagi xujjatlarni uz ichiga 
oladi: 
1. Investitsion siyosat: asosiy fondlarni moliyalashtirish siyosati, nomoddiy 
aktivlarni moliyalashtirish siyosati, uzok muddatli kuyilmalarga nisbatan siyosat. 
2. Aylanma kapitalni boshkarish: pul mablaglar va unga tenglashtirilgan 
mablaglarni boshkarish,ishlab chikarish zaxiralarini boshkarish,kontragentlarga 
nisbatan siyosat va debitorlik karzlarini boshkarish. 
3. Divident siyosati va moliyaviy resurslar manbalari strukturasi. 
4. Moliyaviy prognozlashtirish: moliyaviy shartlarning tavsifi, korxonalar 
daromadi va xarajati, moliyaviy xisobotlar prognozlari, pul mablaglari budjeti, 
kapitalga umumiy extiyoj,tashki moliyalashtirishga extiyoj. 
5. Xisob siyosati. 
6. Moliyaviy nazorat tizimlari. 
Ma’lumki moliyaviy reja yetarli darajada murakkab bulib korxona investitsiya 
faoliyatiga ta’sir etuvchi barcha moliyaviy ishlab chikarish tavsifidagi omillarni 
kompleks kamrab oladi.
Moliyaviy rejalashtirishda prognozlashtirish muxim rol uynaydi. Moliyaviy 
menejer realizatsiya xajmini, maxsulot tannarxini moliyalashtirish manbalari, pul 
okimlari mikdorini prognozlashtirishi zarur. Prognozlashtirishning 2 asosiy usuli 
xozirgi paytda samarali xisoblanadi. Ular: ekspert baxolash usuli, situatsion taxlil 
va prognozlashtirish usullari.