|
11-MAVZU. MOLIYAVIY HISOBOTLAR VA MOLIYAVIY
REJALASHTIRISH
REJA:
1 Moliyaviy rejalashtirish va nazorat–boshkarish tizimining muxim elementi
sifatida.
2 Moliyaviy reja va unig turlari.
3 Situatsion taxlil va prognozlashtirish usullari.
1. Moliyaviy rejalashtirish va nazorat–boshkarish tizimining muxim
elementi sifatida.
Keng ma’noda xar kanday biznesni tashkil kilish, boshkarishning xar kanday
shaklini uz ichiga oluvchi ijtimoiy iktisodiy tizimning izoxi uzida
boshkarishladigan tizim eelemntlariga boshkaruvchi tizim elementlarini maksadli
yunaltirilgan, tizimli va uzluksiz ta’sir etish jarayonidir.
Moliyaviy rejalashtirishning ob’ekti bulib xujalik sub’ektlari va davlatning
moliyaviy faoliyati xisoblanadi. Xar bir xujalik sub’ekti moliyaviy rejasini tuzadi,
ya’ni bu aloxida muassasaning smeta xarajatlaridan tortib to davlatning yigma
moliya balansigacha kamrab oladigan muxim jaragndir.
Xar kanday moliya rejasida ma’lum bir davrga muljallangan xamda moliya va
kredit tizimi bilan boglik bulgan daromadlar va xarajatlar aniklanadi.
Umuman olganda moliya tizimining barcha soxa va buginlarida, faoliyatidan
kelib chikib, moliyaviy rejalar tuziladi. Masalan: tijorat asosida faoliyat
kursatagtgan xujalik sub’ektlari daromadlar va xarajatlar balansi, notijorat asosida
faoliyat kursatagtgan muassasalar esa smeta xarajatlari kurinishida moliyaviy reja
tuzadilar.
Moliyaviy rejalashtirishning anik vazifalarini moliya siyosati aniklab beradi.
Ular tarkibiga kuyidagilar kiradi: rejali topshiriklarni bajarish uchun zarur bulgan
moliyaviy resurslar mikdori va ularning manbalari; xarajatlarni iktisod kilish va
daromad rezervlarini oshirishni aniklash; markazlashgan va markazlashmagan
fondlar urtasidagi taksimlashlarni optimal yullarini kidirib topish va boshkalar.
Bozor iktisodiyoti moliyaviy rejalashtirishni rad etmaydi. Ammo, bozor
munosabatlari rejali iktisodiyotga qaraganda rejalashtirishni egiluvchan, ya’ni davr
talabiga moslab uzgartirib boradi.
Boshkarishning moxiyatini shakllantiruvchi kator yondashuvlar bizga ma’lum
bulib boshkarish tizimi elementlari sifatida rejalashtirish, operativ boshkarish va
nazorat tizimlarini yukorida kurib utdik. Masalan, P.Durker boshkarishning
umumiy funksiyalari ketma ketligini: rejalashtirish, nazorat, tashkil kilish,
kommunikatsiya, motivatsiya kabi elementlarini keltiradi.
Moliyaviy rejalashtirish bir nechta uslublarga tayangan xolda amalga
oshiriladi. Shulardan asosiylari bulib kuyidagilar xisoblanadi:
1.
Ekstrapolyatsiya usuli;
2.
Normativ usuli;
138
3.
Matematik modellashtirish usuli.
Ekstrapolyatsiya usuli
ning moxiyati shundaki, utgan xisobot davrining
moliyaviy natijalaridan xulosa chikarib kelgusi xisobot yili uchun moliyaviy rejani
tuzishni kuzda tutadi. Moliyaviy kursatkichlarning prognoz va rejali xisob kitoblari
turli usullardan foydalanishga asoslanadi. Ekstrapolyatsiya usuli moliyaviy
kursatkichlar va ularnig dinamik uzgarishlariga asoslanadi. Moliyaviy
kursatkichlar xisobot yilidagi kursatkichlar asosida amalga oshiriladi.
Normativ usul
da, belgilangan norma va normativlardan foydalanish kuzda
tutiladi.
Matematik modellashtirish
usulida real iktisodiy va ijtimoiy jarayonlarni
takrorlovchi moliyaviy modellar tuzish orkali amalga oshiriladi.Moliyaviy
resurslarni manbalarini ulardan foydalanish bilan muvofiklashtirish asosidagi
rejalashtirish jarayoni balans usuli xisoblanadi.
Xal kilinishi lozim bulgan vazifalarning xarakteriga, murakkabligiga va
davrini uzokligiga karab, moliyaviy siyosat:
1. Moliyaviy strategiya.
2. Moliyaviy taktikaga
Moliyaviy strategiya deb korxonani moliyaviy resurslar bilan ta’minlash
uchun tuzilgan asosiy rejaning tarziga aytiladi. Korxonani moliyaviy strategiyasi
uz ichiga korxonaning moliyaviy axvolining taxlilini asosiy va aylanma
mablaglarini optimallashtirish, daromadni taksimlash, nakd pulsiz tulashlarni, solik
va narxlar sigsatini, kimmatli kogozlar jaragnidagi sigsatni oladi.
Moliyaviy strategiya asosiy va operativ bulishi mumkin.
Asosiy moliya strategiyasi deb, korxonani faoliyatini aniklovchi budjetni
xamma darajasida buladigan uzaro munosabatlariga, korxonani daromadlarini
tashkil etib uni sarflashga, extigjlik mikdorini va bir yilda moliyalashtirish
manbalariga aytiladi.
Operativ moliya strategiyani, asosiy moliyaviy strategiyadan farki, u uz
ichiga yalpi daromdlarni va mablaglarni kupayishini (ish xaki, sotilgan maxsulot
uchun sotib oluvchilar bilan xisob-kitob kilish, kredit operatsiyalaridan tushumlar)
va xamma yalpi xarajatlarini (ta’minlovchilar bilan xisob-kitob, ish xaki, xamma
darajadagi budjetlar va banklar bilan majburiyatlarini uzmok) oladi.
Moliyaviy strategiya – ijtimoiy va iktisodiy strategiyani belgilab bergan
uzok istikbolga muljallangan va yirik masshtabdagi vazifalarni bajarishga
karatilgan bulib, u moliya rivojlanishining asosiy konsepsiyalarini ishlab chikish,
moliyaviy munosabatlarni tashkil etish tamoyillarini belgilashni kuzda tutadi.
Moliyaviy strategiya uzok muddatli maksadlarni tanlash va maksadli
programmalarni zarur moliyaviy resurslar bilan ta’minlash, ularni iktisodiy va
ijtimoiy rivojlanishning asosiy yunalishlarida mujassamlashtiradi va kuzda tutadi.
Moliyaviy taktika – strategiya belgilab bergan vazifalarni jamiyat
rivojlanishining konkret boskichida moliyaviy munosabatarni tashkil etish usullari
orkali amalga oshiradi.
Moliyaviy siyosat inson faoliyatining maxsus shakli sifatida ustkurma
kategoriyalariga ta’lluklidir. U bilan jamiyatning iktisodiy bazisi orasida
139
chambarchas boglangan uzaro bogliklik mavjuddir. Bir tomondan, moliyaviy
sigsat iktisodiy munosabatlar orkali vujudga keladi, ikkinchi tomondan, iktisodiy
bazis asosida vujulga kelib va rivojlanib, moilyaviy sigsat ma’lum bir
mustakillikka ega. Shuning uchun u iktisodga, moliyaning axvoliga teskari ta’sirini
utkazadi. Bu ta’sir xar xil bulishi mumkin: bir xil paytlarda sigsiy chora-tadbirlarni
utkazish orkali iktisodni rivojlantirishga kulay shart-sharoit yaratiladi, boshklarda
esa u tuskinlik kiladi.
Uzbekiston
mustakillikka
erishib,
iktisodiy
rivojlanishda
bozor
munosabatlariga utishda, ijtimoiy xagtning barcha soxalarida bulgani kabi, moliya
va moliyaviy munosabatlarda xam chukur isloxotlarni amalga oshirishga tugri
keldi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
