O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti

2.2. O’zbekiston Respublikasi iqtisodiyotida ishlab chiqarish omillarining o’rni va tahlili
YAIM iqtisodiy rezident-birliklar ishlab chiqarish faoliyatining yakuniy natijasini ifodalovchi va ushbu birliklar tomonidan yakuniy foydalanish uchun ishlab chiqarilgan tovarlar va xizmatlar qiymati orqali o‘lchanadigan milliy hisoblar tizimining asosiy ko‘rsatkichlaridan biridir.
YAIM fizik hajm indeksi (real o‘sish sur’ati) doimiy narxlarda, ya’ni o‘tgan yilning mos davri narxlarida hisoblangan hisobot davri YAIMni (real YAIM) joriy narxlardagi o‘tgan yilning mos davri YAIMga nisbati orqali hisoblanadi.
YAIM deflyator indeksi iqtisodiyotda narxlarning o‘rtacha o‘zgarishini ifodalaydi va nominal YAIMning (joriy narxlardagi hisobot davri YAIM) real YAIMga nisbati orqali hisoblanadi.
Ma’lumot uchun: Aholi jon boshiga YAIM joriy narxlardagi YAIM umumiy hajmini mamlakatning hisobot davridagi o‘rtacha aholisi soniga bo‘lish yo‘li bilan aniqlanadi. O‘zbekiston Respublikasi doimiy aholisining o‘rtacha soni 2019- yilda 33 580,4 ming kishi, 2020- yilda 34 232,1 ming kishi va 2021- yilda 34 915,1 ming kishini tashkil etgan.
YAIM o‘sishiga qishloq, o‘rmon va baliqchilik xo‘jaligi tarmog‘i 1,0 f.p. (2020- yilda – 0,7 f.p.), sanoat tarmog‘i – 2,2 f.p. (2020- yilda – 0,2 f.p.), qurilish tarmog‘i – 0,4 f.p. (2020- yilda – 0,6 f.p.) va хizmat ko‘rsatish tarmog’i 3,3 f.p. (2020- yilda – 0,3 f.p.) ijobiy hissa qo‘shdi. Mahsulotlarga sof soliqlarning o‘sishi hisobiga YAIM 0,5 f.p. (2020- yilda – 0,1 f.p.)ga ko‘paydi.
2021- yil yakunlariga ko‘ra, YAIM tarkibida katta bo‘lmagan o‘zgarishlar kuzatildi. YAIM (YAQQ) tarkibida sanoatning ulushi 27,5 % dan 27,8 % ga oshdi. Shu bilan birga, qishloq, o‘rmon va baliqchilik xo‘jaligining ulushi 27,1 % dan 26,9 % ga, xizmatlar sohasining ulushi 38,7 % dan 38,6 % ga kamaydi. Qurilish tarmog‘ining ulushi 2020- yil darajasida saqlanib qoldi va 6,7 % ni tashkil etdi.

4-jadval. YaIMning sohalar va yillar bo’yicha solishtirma jadvali
2021- yilda YAIMning iqtisodiy faoliyat turlari bo‘yicha mutlaq o‘sish sur’atlari (o‘tgan yilga nisbatan % hisobida) Iqtisodiyotning barcha tarmoqlarida yaratilgan yalpi qo‘shilgan qiymat hajmi YAIM umumiy hajmining 92,8 % ini tashkil etdi va 7,5 % ga o‘sdi (YAIM mutlaq o‘sishiga ta’siri 6,9 foiz punktni tashkil etdi). Mahsulotlarga sof soliqlarning YAIM tarkibidagi ulushi 7,2 % ni tashkil etdi va 2020- yil bilan taqqoslaganda 6,7 % ga o‘sdi (YAIM mutlaq o‘sishiga ta’siri – 0,5 f.p.).