|
3
koeffitsientda oʻsib boradi. Shunday qilib
korxona rivojlanish bosqichlariga mos ravishda dividend toʻlovlarining g
1
, g
2
,
g
3
koeffitsientlardagi oʻsish surʻatlarini, shuningdek, har bir bosqich davomiyligi
prognozini amalga oshirish lozim. Korxona rivojlanishining real jarayonlari bilan
bir xil boʻlgan bunday modelning bir xil prognozlarini yuqori aniqlikda hisob-kitob
qilish amaliyotda bir muncha murakkablik kasb etadi.
DDM modelining koʻrib chiqilgan turlari kutilayotgan dividendlar va
ularning oʻsish surʻatini prognozlashga asoslanadi. Lekin bu model ham nazariy
jihatdan asoslanganligiga qaramasdan qator kamchiliklarga ega. Masalan, bu
modellar umuman dividend toʻlamaydigan, nomuntazam dividend toʻlovlarini
amalga oshiradigan, arzimas summada dividendlar toʻlaydigan korxonalar
aksiyalarini baholash uchun toʻgʻri kelmaydi.
Pul oqimlarini diskontlashga asoslangan modellar xorijiy tajribada keng
qoʻllaniladigan modellardan biri hisoblanadi. Bu model shakllanishiga nisbatan
ikkita asosiy yondashuv amal qiladi.
Birinchisi korxona aktivlaridan boʻsh pul oqimlari FCFF
t
ni prognozlashga
va keyin esa korxona bozor qiymati V ni baholashga asoslanadi. Korxona
qiymatini baholash umumiy formulasi quyidagi koʻrinishga ega:
𝑉 = ∑
𝐹𝐶𝐹𝐹
𝑡
(1 + 𝑟)
𝑡
∞
𝑡=1
bu erda r – korxona kapitalining oʻrtacha qiymati (r = WACC).
Undan keyin xususiy kapital qiymati – MV (E)ni baholash uchun V
miqdordan korxonaning sof qarzi bozor qiymati ayriladi. Oxirgi bosqichda olingan
natija chiqarilgan aksiyalar soniga boʻlinadi va natijada bitta aksiyaning haqiqiy
qiymati aniqlanadi.
Boshqa yondashuvda FCFF
t
pul oqimlari diskontlanadi. Bunda diskontlash
stavkasi sifatida korxona xususiy kapitali boʻyicha talab qilinadigan daromadlilik
koʻrsatkichidan foydalaniladi. Natijada xususiy kapital qiymatini aniqlash uchun
quyidagi formuladan foydalaniladi:
𝑉
𝐸
= ∑
𝐹𝐶𝐹𝐹
𝑡
(1 + 𝑟
𝐸
)
𝑡
∞
𝑡=1
bu erda r
E
– xususiy kapital boʻyicha talab qilinadigan daromadlilik.
48
Bitta aksiyaning haqiqiy qiymati V
E
miqdorni muomaladagi aksiyalar soniga
boʻlish orqali aniqlanadi.
Aksiyalarni baholashda keng qoʻllaniladigan yondashuvlardan yana biri
turli xil moliyaviy koeffitsientlardan foydalanish hisoblanadi.
Aksiyalarni baholashda koʻpchilikka maʻlum va keng qoʻllaniladigan
koeffitsient aksiya bahosining foydaga nisbati koeffitsienti hisoblanadi
(Price/Earnings – P/E). Bu koʻrsatkich aksiya bozor bahosi P ning bitta aksiyaga
toʻgʻri keladigan sof foyda koʻrsatkichi EPS ga nisbati sifatida aniqlanadi.
Mazkur baholash modelining mohiyati quyidagicha ifodalanadi. Dastlab
kelgusi davrda korxonaning bitta aksiyasiga toʻgʻri keladigan daromad baholanadi,
yaʻni EPS koʻrsatkichi aniqlanadi. Undan soʻng olingan koʻrsatkich aynan bir xil
korxonalar uchun hisoblangan yoki mazkur tarmoq uchun oʻrtacha P/E (P/EPS)
koeffitsientga koʻpaytiriladi. Shunday qilib,
𝑉
𝑡
= 𝐸𝑃𝑆
𝑡
× 𝑃/𝐸
Amaliyotda
mazkur
koeffitsientlardan
hisob-kitoblar
uchun
joriy
belgilashlarda tez-tez foydalaniladi.
Misol koʻrib chiqamiz.
Agar oxirgi yilda bitta aksiyaga toʻgʻri keladigan foyda 30 birlikni tashkil
etgan va kelajakda ham shuncha boʻlishi kutilayotgan boʻlsa, shuningdek, mazkur
tarmoq boʻyicha P/E oʻrtacha 150 birlikni teng boʻlsa “M” korxona aksiya
qiymatini aniqlang.
V=30 x 150 = 4500 birlik.
P/E koeffitsient aslida yakuniy natija – sof foyda boʻyicha korxonani
baholaydi. Boshqacha aytganda bu koʻrsatkich bozor aniq bir korxonaning bir
birlik foydasiga qancha toʻlashga tayyorligini koʻrsatib beradi.
Uning belgilanishi butun sof foyda dividend toʻlashga yoʻnaltiriladigan
sharoitda aksiya boʻyicha investitsiyalar qoplanish muddati sifatida ham talqin
qilinishi mumkin.
P/E koeffitsientning yuqori belgilanishi aksiyaning jalb qiluvchanligini
oʻzida aks ettiradi. Natijada investorlar uning istiqbolli tarzda yanada oʻsishi,
daromadlarining ishonchli va barqarorligi, risklilik darajasining unchalik yuqori
emasligini anglashlari mumkin boʻladi.
P/E moliyaviy koeffitsientni hisob-kitob qilishda korxona faoliyatining qator
muhim moliyaviy koʻrsatkichlari, shuningdek, ularga taʻsir etuvchi omillar,
masalan kelgusi pul oqimlari, aktivlar va boshqalarning eʻtiborga olinmasligini
mazkur modelning kamchiligi sifatida koʻrsatishimiz mumkin. Bundan tashqari sof
foyda moliyaviy hisobotlarning boshqa koʻrsatkichlari bilan taqqoslaganda
oʻzgarishlarga yuqori darajada moyil hisoblanadi va unga boshqaruvchilarning
bevosita taʻsiri ham kuzatiladi. Koeffitsientning yuqori belgilanishi foyda
miqdorining keskin past boʻlishi natijasida ham kelib chiqishi mumkin.
Shuningdek, bu koʻrsatkichni zarar koʻrib ishlovchi korxonalar uchun aniqlash
imkoniyati mavjud emas.
49
Do'stlaringiz bilan baham: |
