Oʻzbеkiston rеspublikasi oliy va oʻrta maxsus taʼlim vazirligi toshkеnt moliya instituti

1
, DIV
2
, ..., DIV
T 
dividendlar belgilanishi, shuningdek, T 
davrning  ham  prognozini  amalga  oshirishi  lozim.  Bu  holatda  aksiyalar  boʻyicha 
toʻlovlar  oqimi  ikki  qismga:  T  davrgacha  va  T  davrdan  keyingi  dividendlarga 
ajratiladi.  Mos  ravishda  aksiya  qiymati  V  ikkala  toʻlovlar  oqimlari  qiymati 
yigʻindisiga teng boʻladi: V=V
t
+V
t+1
. 
Mazkur holatda V
t 
miqdori T davrdan oldin dividend toʻlovlarining berilgan 
r stavkasi boʻyicha diskontlangan summasini oʻzida aks ettiradi. T davrdan keyingi 
toʻlovlar  oqimi  doimiy  koeffitsient  bilan  oʻzgartirilishi  nazarda  tutiladi.  Uning 
qiymati V
t+1
doimiy oʻsish modeli boʻyicha aniqlanishi mumkin.  
Shunda aksiya qiymati V quyidagi formula yordamida aniqlanishi mumkin: 
𝑉 = 𝑉
𝑇
+ 𝑉
𝑇+1
= ∑
𝐷𝐼𝑉
𝑡
(1 + 𝑟)
𝑡
+
𝐷𝐼𝑉
𝑇+1
(𝑟 − 𝑔)(1 + 𝑟)
𝑇
𝑇
𝑡=1
 
 Oʻzgaruvchan  oʻsish  modeli  boʻyicha  investitsiya  ichki  daromadliligini 
hisoblash maʻlum bir murakkablikni oʻzida aks ettiradi va quyidagi tenglik asosida 
aniqlanadi: 
 
𝑃 = ∑
𝐷𝐼𝑉
𝑡
(1 + 𝑌)
𝑡
+
𝐷𝐼𝑉
𝑇+1
(𝑌 − 𝑔)(1 + 𝑌)
𝑇
𝑇
𝑡=1
 
Zamonaviy  kompyuterlar  va  tegishli  amaliy  dasturlar  paketlari  mazkur 
koʻrsatkichni tezda va samarali aniqlashga imkon beradi. 
Misol koʻrib chiqamiz. 
Faraz  qilaylik,  A  kompaniya  aksiyalari  boʻyicha  keyingi  ikki  davr 
mobaynida  dividend  toʻlovlarining  25  foizlik  oʻsishi  kutilmoqda.  Undan  soʻng 
dividend toʻlovlari yillik oʻsish 5 foiz darajasida barqarorlashadi. Talab qilinadigan 
daromadlilik stavkasi 12 foiz. A kompaniya aksiyasi qiymatini aniqlang. 
𝑉 = 𝑉
𝑇
+ 𝑉
𝑇+1
= (
2×(1+0,25)
(1+0,12)
+
2×(1+0,25)
2
(1+0,12)
2
) +
2×(1+0,25)
2
×(1+0,05)
(0,12−0,05)(1+0,12)
2
=42,08 birlik 
Gordon  modeli  kabi  ikki  bosqichli  model  ham  qator  kamchiliklarga  ega. 
Ulardan eng asosiylari sifatida quyidagilarni keltirish lozim: 
- alohida oʻsish davri davomiyligini aniqlashning zarurligi; 
-  yuqori  oʻsish  bosqichida  reinvestitsiya  qilinadigan  yoki  jamgʻariladigan 
pul  tushumlarini  va  toʻlanadigan  past  darajadagi  dividendlarni  korxonalarning 
etarlicha baholay olmasligi; 
-  juda  past  va  barqaror  dividendlarga  oʻtish  jarayonining  juda  tez  sodir 
boʻlishi. 
Umuman  bunday  modellar  tez  rivojlanuvchi  korxonalar,  yaʻni  mazkur 
bosqichda bozorning boshqa ishtirokchilari bilan taqqoslaganda qandaydir raqobat 
ustunligiga  (masalan,  nou-xau,  alohida  huquq,  lizensiyalar,  patentlar)  ega 
korxonalarni baholash uchun koʻproq mos keladi.  

---

47 
 
Uch  bosqichli  model  deb  ataladigan  aksiyalar  qiymatini  va  daromadliligini 
baholash  moduli eng  umumiy  model  hisoblanadi. Barcha korxonalar  hayotiy sikli 
tushunchasiga hamohang tarzda mazkur model ham taraqqiyotning uchta bosqichi: 
oʻsish bosqichi, oʻtish bosqichi va rivojlanishning eng yuqori bosqichi tarzida amal 
qiladi.  Har  bir  bosqich  daromadlar  va  dividendlarning  mos  oʻsish  surʻatlari  bilan 
tavsiflanadi.  Umumiy  holda  birinchi  bosqichda  korxonaning  muvaffaqiyatli 
rivojlanishi  jarayonida  dividend  toʻlovlarining  oʻsishi  g
1
  oʻrtacha  tarmoq 
darajasigacha  oʻsishi  yoki  bir  muncha  pastroq  boʻlishi  mumkin.  Undan  keyin 
qandaydir  oʻtish  davri  mobaynida  korxona  rivojlanishining  barqarolashuvi 
kuzatiladi va bu davrda dividendlarning nisbatan barqarorligi yoki g
2
 koeffitsientda 
oʻzgarishi  kuzatiladi.  Oxirgi  bosqich  boshlangandan  soʻng  maʻlum  darajada 
barqarorlashadi yoki yuqori boʻlmagan g