O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti iqtisodiyot va turizm fakulteti

Foiz stavkasi	Kredit bo’yicha olingan daromadlar
* 100%
	Kredit qo’yilmalari summasi

Kreditor qarz oluvchiga kredit beradi, qarz oluvchi mablag‘lardan foydalanadi va ma‘lum muddat davomida o‘sgan qiymatni oladi hamda shu daromadning bir qismini kreditorga kredit foizi sifatida to‘laydi.
Kredit oluvchi uchun kelajakda o‘sib borgan iqtisodiy aktivni qaytara olgan taqdirda uning qilgan investitsiyasi rag‘batlantiriladi.
Banklarda foiz siyosatini o‘rganish jarayonida ularni tasniflash va ma‘lum belgilariga ko‘ra guruhlash muhim hisoblanadi. Foiz siyosati va umuman kredit foizlarini guruhlashda turli mezonlar asos qilib olinishi mumkin. Kredit bahosining darajasi kredit shakliga bevosita bog‘liq bo‘lib, uni quyidagi rasmda ko‘rish mumkin.

1. rasm. Kredit foiz stavkasining kredit shakllari bo’yicha turkumlanishi.

Kredit foizlari tijorat krediti, bank krediti, iste‘mol krediti, davlat krediti, lizing bitimlari va xalqaro kredit shakllari bo‘yicha turkumlangan. Kredit shakllari ichida tijorat, iste‘mol va bank kreditlarining foizlari yuqoriligi bilan ajralib turadi. Kredit shakllari ichida bank krediti keng tarqalganligi bois, uning bahosini shakllanish jarayoni muhim hisoblanadi.
Foiz nazariyasiga muvofiq, umuman foizlar singari kredit foizlari nominal va real foiz stavkalarga ajratiladi.

Real foiz stavkasi

nominal foiz stavkasi – inflyatsiya darajasi

Kreditlar foizlarini hisoblash usuliga asosan, kredit foizi oddiy va murakkab foizlarga bo‘linadi. Oddiy foizlarni hisoblashda asosiy qarzning qoldiq summasidan foizlar hisoblab chiqariladi. Murakkab foiz usulida esa, hisoblangan foizlar esa asosiy qarz qoldig‘iga qo‘shilib hisoblanadi. Foizlarni hisobga olishning ikkinchi usulidan bank amaliyotida kam foydalaniladi.
To‘lash shakliga ko‘ra foizlar oddiy va diskontlangan shaklda bo‘lib, oddiy foizlarda kredit bo‘yicha foizlarni olingan kreditni qaytarish grafigiga muvofiq to‘lash amalga oshiriladi. Diskontlangan foizlar, esa kredit berilgan vaqtda ushlab qolinadi va jadval asosida asosiy qarz summasi qaytariladi.
Quyida keltirilgan rasmda bank kreditlari bo‘yicha foizlarni turli mezonlar asosida tasniflanishini ko‘rib o‘tamiz.
Banklarning foiz siyosati bugungi kunda bank likvidligini ta‘minlash va uni optimal boshqarishga qaratilishi kerak. Ssuda foizining differentsiyasi aktiv operatsiyalar bo‘yicha qo‘yilmalar likvidligiga bog‘liq holda bo‘lishi lozim. Milliy iqtisodiyotda bank foizining rolini oshirish, uning bevosita ta‘sir doirasini kengaytirish va iqtisodiy jarayonlarni tizimlashtirishga yordam beradi.

2.