O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti iqtisodiyot va turizm fakulteti

Iste’mol va ta’lim kreditlari haqida tushuncha. va uni rasmiylashtirish shartlari.

Iste‘mol krediti jismoniy shaxsga (iste‘molchiga) uning iste‘mol ehtiyojlarini qondirish maqsadida tovarlar (ishlar, xizmatlar) sotib olish uchun beriladigan kreditdir.
Moliyaviy iste‘mol krediti va tovar iste‘mol krediti iste‘mol kreditining shakllaridir.
Moliyaviy iste‘mol krediti sotib olingan tovarlar (xizmatlar) haqini to‘lash uchun pul mablag‘lari tarzida iste‘molchiga beriladigan kreditdir.
Banklar yoki boshqa kredit tashkilotlari moliyaviy iste‘mol krediti beruvchi tashkilotlardir.
Tovar iste‘mol krediti sotib olingan tovarlar, bajarilgan ishlar yoki ko‘rsatilgan xizmatlar haqini bo‘lib-bo‘lib to‘lash tarzida iste‘molchiga beriladigan kreditdir.
Iste‘mol tovarlarini (ishlarni, xizmatlarni) ishlab chiqaruvchi korxonalar yoki realizatsiya qiluvchi tashkilotlar tovar iste‘mol krediti beruvchi tashkilotlardir.
Jismoniy shaxsning iste‘mol ehtiyojlari uchun mo‘ljallangan tovarlar (ishlar, xizmatlar) iste‘mol krediti ob‘ekti bo‘lishi mumkin.
Ko‘chmas mulk, shuningdek qonunga muvofiq muomaladan chiqarilgan yoki muomalada bo‘lishi cheklangan boshqa mol-mulk iste‘mol krediti ob‘ekti bo‘lishi mumkin emas.
Iste‘mol krediti iste‘mol krediti berish qoidalariga muvofiq iste‘mol krediti shartnomasi (bundan buyon matnda shartnoma deb yuritiladi) bo‘yicha to‘lovlilik, muddatlilik va ta‘minlanganlik shartlari bilan beriladi.
Iste‘mol krediti o‘z faoliyati natijasida olingan daromadlarga, pensiya va boshqa daromadlarga (bundan buyon matnda daromadlar deb yuritiladi) ega bo‘lgan jismoniy shaxslarga beriladi.
Iste‘mol krediti berish qoidalari iste‘mol krediti beruvchi tashkilot tomonidan ushbu Qonunga muvofiq belgilanadi.
Iste‘mol krediti berish qoidalari hamma tanishib chiqishi uchun ochiq bo‘lishi va ularda iste‘mol krediti berish shartlari, shuningdek kredit miqdori, uni berish muddati, foiz stavkasi, iste‘molchi to‘lashi lozim bo‘lgan to‘lovlar jadvali to‘g‘risidagi ma‘lumotlar ko‘rsatilgan bo‘lishi kerak.
Tovarlarni (ishlarni, xizmatlarni) kreditga sotish sotuv kunida amalda bo‘lgan narxlar
bo‘yicha amalga oshiriladi. Realizatsiya qilingan tovarlar (ishlar, xizmatlar) narxlarining keyinchalik o‘zgarishi shartnoma taraflarining majburiyatlariga ta‘sir etmaydi.
Iste‘mol krediti berish qoidalariga muvofiq iste‘molchi iste‘mol krediti olish uchun kredit buyurtmasini va o‘z daromadlari to‘g‘risidagi ma‘lumotlar ko‘rsatilgan boshqa hujjatlarni iste‘mol krediti beruvchi tashkilotga taqdim etadi.
Kredit buyurtmasida quyidagi ma‘lumotlar ko‘rsatiladi:

• 
  iste‘molchining familiyasi, ismi, otasining ismi, pasporti (yoki pasport o‘rnini bosuvchi hujjati) seriyasi va raqami hamda yashash joyi;
  
• 
  iste‘mol kreditining ob‘ekti;
  
• 
  iste‘mol kreditining muddati;
  
• 
  iste‘molchining faoliyat turi va daromadlari;
  
• 
  iste‘molchi tomonidan shartnoma bo‘yicha majburiyatlarning bajarilishini ta‘minlash
  

usuli.
Kredit buyurtmasi buyurtma berilgan sana ko‘rsatilgan holda iste‘molchi tomonidan
imzolanadi.
Iste‘mol krediti beruvchi tashkilot kredit buyurtmasini olganidan so‘ng kredit berish to‘g‘risida yoki kredit berishni asoslantirilgan holda rad etish haqida besh ish kuni ichida qaror qabul qiladi.
Iste‘mol krediti berish asoslantirilgan holda rad etilgan taqdirda, iste‘mol krediti beruvchi tashkilot iste‘molchiga bu haqda yozma shaklda ma‘lum qilishi shart.
Kredit buyurtmasi iste‘mol krediti beruvchi tashkilot tomonidan ko‘rib chiqilayotganda quyidagilarning tahlili amalga oshiriladi:

• 
  iste‘molchining daromadlari etarliligini va kredit tarixini aniqlash;
  
• 
  kredit buyurtmasida bayon etilgan ma‘lumotlarning bir-biriga zid bo‘lmasligi;
  
• 
  iste‘mol krediti summasini qaytarishning maqbul istiqbollari mavjudligi.
  

Ta‘lim kreditlari oliy o‘quv yurtlarida tahsil olayotgan talabalarni moliyaviy qo‘llab- quvvatlashning muhim shakli hisoblanadi.
Ta‘lim kreditlari yordamida talaba yoshlar oliy o‘quv yurtlarida o‘qishni davom ettirish imkoniga ega bo‘ladi. Buning ustiga, ular o‘qish davrida ta‘lim kreditning asosiy qarz summasi bo‘yicha hech qanday to‘lovni amalga oshirmaydilar.
O‘zbekiston Respublikasi bank amaliyotida jismoniy shaxslarga ta‘lim kreditlari berish O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2001 yil 26 iyuldagi 318-sonli qarori bilan tasdiqlangan ―Oliy o‘quv yurtlarida to‘lov-kontrakt asosida o‘qish uchun ta‘lim kreditlari berish to‘g‘risida‖gi Nizomga asosan amalga oshiriladi.
Tijorat banklari tomonidan ta‘lim kreditlari berish ularni qaytarish, to‘lovning ta‘minlanganligi, muddatliligi va ulardan maqsadli foydalanish shartlari asosida amalga oshiriladi. Ta‘lim kreditlari tijorat banklari tomonidan Oliy ta‘lim muassasalarining kunduzgi bo‘limlariga to‘lov-kontrakt asosida qabul qilingan O‘zbekiston Respublikasi fuqarosi bo‘lgan talabalarning o‘qishi uchun talabalarning o‘zlariga, ularning ota-onalariga yoki vasiylariga berilishi mumkin. Ta‘lim kreditlari, Oliy ta‘lim muassasalarida o‘qish davri hisobga olingan holda, bakalavriatga o‘qishga qabul qilingan talabalarga 10 yilgacha, magistraturaga o‘qishga qabul qilingan talabalarga 5 yilgacha bo‘lgan muddatga beriladi.
Muddatli harbiy xizmatni o‘tash davri bu muddatga kirmaydi. Tijorat banklari tomonidan berilgan ta‘lim kreditlari bo‘yicha:

• 
  chin etimlarga, "Mehribonlik uylari"da tarbiyalanganlarga hamda bolalikdan I va II guruh nogironlariga nol foiz stavkasi (foizsiz kredit);
  
• 
  talabalarning qolgan toifalariga O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining amaldagi qayta moliyalash stavkasidan yuqori bo‘lmagan o‘zgaruvchi foiz stavkalari belgilanadi.
  

Ta‘lim kreditlari bo‘yicha foiz stavkasi va tijorat banklari tomonidan qo‘shiladigan foizlar uchun to‘lovlar miqdori Markaziy bankning qayta moliyalash stavkasi o‘zgarishiga qarab o‘zgarishi mumkin, bu kredit shartnomasida qayd etilishi kerak.
Kam ta‘minlangan oilalardan bo‘lgan talabalar uchun kredit bo‘yicha qo‘shilgan foizlarning
50 foizi tuman ―Bandlikka ko‘maklashish va aholini ijtimoiy muhofaza qilish‖ markazlari tomonidan ―Ish bilan ta‘minlashga ko‘maklashish davlat jamg‘armasi‖ mablag‘laridan to‘lanadi. Ko‘rsatib o‘tilgan imtiyozga huquqli bo‘lgan oilalar Kam ta‘minlangan oilalarga ijtimoiy nafaqalar va moddiy yordam tayinlash va to‘lash tartibi to‘g‘risidagi nizomga muvofiq fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari tomonidan aniqlanadi. Ta‘lim kreditlari uchun foizlarni hisoblash va to‘lash ta‘lim muassasasiga o‘tkazilgan summa berilgan vaqtdan, asosiy qarzni qaytarish esa talaba tomonidan oliy ta‘lim muassasasida o‘qishning ta‘limning ushbu turi uchun rasmiy belgilangan muddati tugallangandan so‘ng, ayrim kurslarda takroran o‘qish muddati hisobga olinmasdan, uch oy o‘tgandan so‘ng boshlanadi.
Talaba muddatli harbiy xizmatni o‘tayotgan davrda ta‘lim kreditlari uchun foiz hisoblanmaydi. Ta‘lim kreditlari, qoidaga ko‘ra, qarz oluvchi yashaydigan aholi punktida joylashgan tijorat banklari muassasalari tomonidan beriladi.
Ta‘lim krediti qarz oluvchining ssuda hisob raqamidan uning shaxsiy yozma topshirig‘i asosida oliy ta‘lim muassasasining talab qilib olinadigan depozit hisob raqamiga mablag‘ o‘tkazish yo‘li bilan beriladi. Ta‘lim kreditlari bo‘yicha mablag‘lar kredit shartnomasida qayd etilgan shartlarda har yarim yilda o‘qish uchun yillik to‘lovning to‘liq miqdorini ikki teng qismga bo‘lish yo‘li bilan o‘tkaziladi. Bunda yangidan qabul qilingan talabalar uchun birinchi yarim yillikda o‘qiganlik uchun boshlang‘ich to‘lov joriy yilning 1 oktyabrigacha, ikkinchi yarim yillik uchun navbatdagi kalendar yilning 15 martigacha to‘lanadi.
O‘qishning ikkinchi yilidan boshlab kredit hisobiga to‘lovlar har yarim yillik birinchi oyi (sentyabr va mart)ning 5-kunidan kechiktirilmay to‘lanadi. Foizlar qarz oluvchi tomonidan kredit shartnomasida qayd etilgan shartlarda to‘lanadi.
Kam ta‘minlangan oilalardan chiqqan talabalarning o‘qishiga ta‘lim kreditlari uchun foizlar qarz oluvchi va Jamg‘arma tomonidan har oyda, hisoblangan foizlar summasining 1/2 qismi bo‘yicha teng ulushlarda to‘lanadi.
Jamg‘arma hisoblangan foizlar summasini to‘lov topshiriqnomasi bilan bank bildirishnomasi olingandan keyin uch ish kuni mobaynida o‘tkazadi. Ta‘lim krediti berilgandan so‘ng bank kredit ta‘minlanishi bo‘yicha shartnomada ko‘rsatilgan tartibda monitoring olib boradi.. Talabaning talaba safidan chiqarilishi oliy ta‘lim muassasasi tomonidan bankka o‘z vaqtida ma‘lum qilinmagan taqdirda, ta‘lim muassasasi ushbu davr uchun hisoblangan foizlarni bankka to‘lashga majbur. Ushbu shartlar bank, qarz oluvchi va oliy ta‘lim muassasasi o‘rtasida tuziladigan kredit shartnomasida aks ettirilishi kerak.
Shunisi xarakterliki, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi 2001 yil 26 iyuldagi 318-son qarori bilan tasdiqlangan Oliy o‘quv yurtlarida to‘lov-kontrakt asosida o‘qish uchun ta‘lim kreditlari berish to‘g‘risidagi nizomga muvofiq to‘lov-kontrakt asosida qabul qilingan talaba ichki tartib-qoidalarni, o‘quv intizomini buzganligi va akademik o‘zlashtirmaganligi, shuningdek, kontrakt shartlarini bajarmaganligi uchun o‘qishdan chetlatilganda ilgari to‘langan pullar qaytarib berilmaydi.
Ta‘lim oluvchining o‘z tashabbusi bilan uzrli sabablarga ko‘ra o‘qishni to‘xtatishga majbur bo‘lganda ta‘lim muassasasi oldindan to‘langan pullarning o‘qishning amaldagi muddati uchun sarflangan xarajatlarni ushlab qolgan holda tegishli qismini qaytarib beradi.

2.