O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi termiz davlat universiteti a. Sh. Xurramov umurtqasizlar zoologiyasidan

28-rasm. Jigar qurti - Fasciola hepatica ning tuzilishi
A-jinsiy  organlar  sistemasi,  B-ovqat  hazm  qilish  sistemasi,  1-og’iz 
so’rg’ichi;  2-qorin  so’rg’ichi;  3-shoxlangan  ichak;  4-qo’shiIish  organi; 
5-tuxumdon;  6-sariqIik bezlari;  7-sariqIik bezlarining kanallari;  8-urug’don; 
9-urug’ yo’li;  10-bachadon.
Tegument  ostida  bazal  membrana  va  uning  tagida  turli 
xil  muskullar joylashgan.  Ichki  organlar  atrofini  fiziologik 
jihatdan  muhim  rolni  o’ynaydigan  parenxima  hujayralari 
to’ldirib  turadi.  Shu  sababli  ham  ularda  tana  bo’shlig'i 
bo’lmaydi.
s s
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Jigar  qurtining  ovqat  hazm  qilish  sistemasi  tananing 
oldingi  qismidagi  so’rg’ichining  markazida joylashgan  og’iz 
teshigidan  boshlanadi.  Og’izdan  keyin  tomoq  oldi  bo’sh!ig'i 
va 
muskulii 
tomoq 
joylashgan. 
Tomoq 
qisqagina 
qiziIo’ngachga ochiladi.  Qizilo’ngach qorin  so’rg’ichi oldida 
o’rta  ichak  bilan  tutashadi.  0 ’rta  ichak  ikkita  asosiy 
shoxchaga  bo’linib,  ular  bir  necha yon  ko’r o’simtalar  hosil 
qiladi.  Bu o ’simtalar tananing eng chetki qismlarigacha yetib 
boradi.  Jigar  qurtida  anal  teshigi  mavjud  boMmaganligi 
uchun  hazm  boMmagan  ovqat  qoldiqlari  yana  qayta  og’iz 
orqali tashqariga chiqariladi.
Ayiruv  sistemasi  protonefridiylardan  iborat.  Paren- 
ximada joylashgan  miitillab turuvchi  hujayralar bosim orqali 
modda  almashinuvida  hosil  boMgan  ayirish  mahsulotlami 
shimib  olib,  kiprikchalari  yordamida  naychalar  sistemasiga 
haydaydi.  Naychalaming  oqimi  bitta  yo’g’onroq  nayga 
ochilib,  bu  nay  tananing  oxirgi  uchida  ayirish  teshigi  bilan 
tashqariga ochiladi.
Nerv  sistemasi  ikkita tomoq  usti  nerv tugunchasidan va 
ulardan  chiqib  tananing  oldingi  va  orqa  uchiga  qarab 
ketuvchi  uch juft  nervlardan  iborat.  Bu  nerv  tolalari  o'zaro 
komissuralar bilan bogMangan.
Jigar  qurti  germafrodit  (ikki  jinsli)  jinsiy  organlari 
sistemasi  murakkab  tuzilgan  boMib,  juda  ko’p  organlardan 
iborat.
Erkaklik  jinsiy  organi  qorin  so’rg’ichidan  orqaroqda 
joylashgan  bir  juft  urug’dondan  boshlanadi.  Har  bir 
urug’dondan  bittadan  urug’  yoMi  chiqadi.  Qorin  so’rg’ichi- 
dan  keyinroqda  urug’  yoMlari  qo’shilib,  sirrus  xaltachasi 
ichiga kiradi  va kengayib,  urug’  pufagini  hosil  qiladi.  Umg’ 
pufagining  old  tomoni  torayib,  urug’  to’kuvchi  nayga 
ochiladi va erkaklik jinsiy teshigi bilan yakunlanadi.
Urg'ochilik  jinsiy  sistemasi  bitta  tuxumdon,  qisqa 
tuxum  yoMi  sariqlik  bezi  va  uning  chiqarish  yoMlari,  umg’ 
qabul qiluvchi xalta melis tanachasi, ootin,  laurerov kanali va
86
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

bachadondan tashkil topgan.
Ishning  bajarilishi:  jigar  qurtini  soat  yoki  buyum 
oynasi  ustiga  qo’yib  (bir  varaq  oq  qog’ozdan  ham 
foydalanilsa  bo’ladi)  qo’l  lupasi  yoki  binokulyar  yordamida 
kuzating.  Uning  yassi,  ikki  tomonlama  simmetrik  tana 
tuzilishiga  e'tibor  bering.  Og’iz  va  qorin  so’rg’ichlarini  va 
ulaming  o ’rta  qismida  joylashgan  jinsiy  kloakani  toping. 
So’ng jigar qurtidan tayyorlangan preparatlami mikroskopda 
qo’yib,  parazitning  ichki  organlari:  tomoq,  qizilo’ngach, 
tuxumdon,  tuxum  yo’li,  bachadon,  sariqdon,  sariqlik  bezi 
yo’llari, qin, ootip xaltachasi, tuxumdon uchining kengaygan 
qismi, urug’don, urug’ yo’llari, otalantiruvchi organ-sirrus va 
ichaklarini  ko’rish  mumkin.  Jigar  qurtining  umumiy 
ko’rinishini  ovqat  hazm  qilish,  ayiruv,  jinsiy  organlar 
sistemalarini o’rganing.