O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi termiz davlat universiteti a. Sh. Xurramov umurtqasizlar zoologiyasidan

Topshiriqlarga javob  bering va bilimingizni baholang
1. Yassi chuvalchanglar tipi necha sinfdan iborat?
A. 4 ta; B. 5 ta; S. 6 ta; D. 7 ta;
2. Annelidlaming nerv sistemasi?
A.  Qorin  nerv  zanjiri;  B.  To’rsimon  diffuz;  S.  Yo’q; 
D. Ortogon;
3. Yassi chuvalchanglarning gavda bo’shlig'i qanday tipda? 
A. Gastral; B.  Paragastral; S. Birlamchi; D.  Gavda bo’shlig'i 
bo’lmaydi;
4.  Yassi  chuvalchanglarda  ovqat  yazm  qilish  organlari 
sistemasi qaysi bo’limlardan tashkil topgan?
A.  Oldingi  ichakdan;  B.  Orqa  ichakdan;  S.  Oldingi  va o’rta 
ichakdan; D. 0 ’rta ichakdan;
5. Protonefridiya tipidagi  ayiruv  sistemasi qaysi  hayvonlarda 
bo’ladi?
A.  Oq  planariyada;  B.  Qo’ng'izlarda;  S.  Yomg’ir  chuval- 
changida; D. Gidralarda;
6.  Yassi chuvalchanglar nerv sistemasi?
A.  Ortogon;  B.  Qorin  nerv  zanjiri;  S.  To’rsimon;  D.  Nerv 
sistemasi bo’lmaydi;
7.  U  kichik  daryolarda  yoki  boshqa  suv  havzalarda  toshlar 
ostida,  suv  o’simliklari,  barglarning  ostki  tomonida 
uchraydi?
A. Aureliya;  B. Bodyaga;  S. Jigar qurti;  D. Oq planariya;
8. Oq planariya qanday shakl va uzunlikka ega?
A.  Bargsimon,  2-3  sm; B.  Bargsimon,  1-3  sm;  S. Tuksimon, 
1-4 sm;  D. Bargsimon, 3-4 sm.
83
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Mustaqil ish  uchun topshiriqlar
1.  Ikki  simmetriya  nima.Yassi  chuvalchanglar  tipining 
muhim belgilari  nimalardan iborat.
2. Planariya qanday tuzilishga ega.
3.  Kiprikli  yassi  chuvalchanglarning  ko’payishi  va  ulaming 
tasnifiga izoh bering.
4. Oq pianariya tuzilishi aks ettirilgan rasmni chizing.
15  - MASHG’ULOT
JIG A R QURTI MISOLIDA SO’RG’ICHLILAR 
(TREMATODLAR) NING TUZILISHI
Tip. Yassi chuvalchanglar -  Plathelminthes
Sinf. So’rg ’ichIilar yoki trem atodalar -  Trematoda
Kenja sinf. Digenetik so’rg’ichIilar -  Digenea
Turkum. Fassiolidlar -  Fasciolida
Avlod. Fassiolalar -  Fasciola
Tur. Jig ar qurti - Fasciola hepatica
Ishning maqsadi: jigar qurti  misolida so’rg’ichliIaming 
tuzilishini o’rganish.
Kerakli 
jihozlar:  spirtda  fiksasiya  qilingan  jigar 
qurtlari, 
qo’l 
lupalari, 
binokulyarlar,  jigar  qurtidan 
tayyorlangan  peparatlar,  buyum  va  qoplag’ich  oynalar,  oq 
qog’oz, mikroskoplar, ko’rgazmali vositalar.
Ishning  mazmuni.  Jigar  qurti  keng  tarqalgan  parazit 
bo’lib,  u  qoramol,  qo’y,  echki,  ot,  tuya,  bug’i,  quyon, 
odamlaming  jigaridagi  o’t  yo’llarida  tekinxo’rlik  qilib 
yashaydi.  Jigarning  o’t  yo’lida  yashab,  qon  va jigarda hosil 
bo'ladigan  mahsulotlar  bilan  oziqlanadi.  Tanasi  ikki 
tomonlama  simmetriyali  bo’lib,  gavdasi  yaproqsimon 
shaklda,  yelka 
(dorzal)  va  qorin  (ventral)  tomonlardan 
yassilangan,  uzunligi  3-4sm,  eni  esa  10-12  mm.ga  teng. 
Konussimon  cho’zilgan  oldingi  qismidagi  so’rg’ichning
84
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

o’rtasida  og’iz  joylashgan  bo’lib,  undan  pastroqda,  ya'ni 
qorin  tomonida  qorin  so’rg’ichi  mavjud.  Qorin  so’rg’ichi 
xo’jayinning o’t yoMIariga yopishib turish vazifasini bajaradi.
So’rg’ichlilarning  teri-muskul  xaltasi  kiprikli  chuval- 
changlarnikiga  o’xshash,  lekin  parazitlik  qilib,  yashashga 
moslashgani  sababli, tanasi  ustida kipriklari  boMmaydi.  Tana 
qoplag’ichi  tegument  deb  ataladigan  yaxlit  kipriksiz 
epiteliydan iborat (28-rasm).