O`zbеkiston rеspublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi tеrmiz davlat univеrsitеti tabiiyot

 
 
MUSKUL SISTЕMASI 
Odam organizmida 600 ga yaqin muskullar bo`lib, katta yoshli odam 
tanasining 45-50 % ni tashkil etadi. Suyaklarni harakatga k
е
ltiruvchi organlar 
muskullar bo`lib, ularni qisqarishi tufayli odamnnig barcha harakatlari, m
е
hnat 
faoliyati, yurishi, turishi, nutq nafas olishi va boshqa fiziologik funktsiyalar 
amalga oshadi. Bundan tashqari, ichki organlarning faoliyati skelet 
muskullarining funksional holatiga reflektor ravishda ta'sir etadi. 
Muskullar harakatlanish organi bo'lib, nerv tolalari va biriktiruvchi 
to'qimalardan tuzilgan. Muskul to'qimasi hujayralardan tashkil topgan, 
hujayraning ichidagi qisqaruvchi tolalar miofibrillar deb ataladi. Muskul 
to'qimasining tuzilishi va funksiyasiga ko'ra ko'ndalang-yo'lli va silliq muskullar 

---

86 
bo'ladi. Ko'ndalang-yo'lli muskullar, asosan skelet muskullari bo'lib, silliq tolali 
muskullar ichki organlar, qon tomirlar devorida uchraydi. Muskul-muskul tolalari 
yig'indisidan iborat bo'lib, bu tolalar biriktiruvchi to'qima yordamida o'zaro 
birikkan. Muskul tashqi tomondan ham biriktiruvchi to'qima bilan o'ralgan. 
Har qanday muskulning boshlanish qismi-boshi va birikish qismi-dumi 
bo'lib, keng tanasi, ya'ni qorni muskul tolalaridan tuzilgan. Muskul boshi bilan 
tanaga yaqin suyakka, dumi bilan tanadan uzoqroqdagi suyakka birikib, 
qisqarganda bo'g'imda harakat sodir bo'ladi. Muskullar tolalarining yo'nalishiga 
qarab duksimon, yarim patsimon, tasmasimon va ikki qorinchali bo'lishi mumkin. 
Har qaysi muskul tashqi tomondan biriktiruvchi to'qimadan tuzilgan yupqa 
parda bilan o'ralgan, bu parda fassiya deb ataladi. Fassiya alohida muskulni, bir 
qancha muskulni va muskullarning hammasini o'rab turishi mumkin. 
Yumaloq muskullar og'iz, ko'z atrofida uchraydi. Kalta yo'g'on muskullar 
baquvvat bo'lib, yuqorigi, pastki kamarlarda va gavda orasida uchraydi. 
Organizmdagi muskullar boshlanish, birikish joyiga ko'ra, chaynash muskuli, 
bukuvchi muskullar va h.k., ikki boshli va h.k., tuzilishiga ko'ra, yarim payli 
muskul va boshqalar; joylashishiga ko'ra peshona, yelka muskullari va h.k.; 
shakliga ko'ra, trapesiyasimon, rombsimon muskullar deb ataladi va h.k.