O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti milliy libos va san’at fakulteti

Aylanish sirtlari

Ta'rif. Biror tekis yoki fazoviy chiziqning qo'zg'almas to'g'ri chiziq atrofida
aylanishidan hosil bo'lgan sirt aylanish sirti deb ataladi.
Harakatlanuvchi chiziq sirtning yasovchisi, qo'zg'almas to'g'ri chiziq esa uning
aylanish o'qi deyiladi. Yasovchi va aylanish o'qi aylanish sirtning
aniqlovchilarini tashkil qiladi. 8-rasmda m(m', m") egri
chiziqning i(i', i") aylanish o'qi atrofida aylanishidan hosil
bo'lgan umumiy ko'rinishdagi aylanish sirti chizmada
tasvirlangan. Aylanish jarayonida yasovchining hamma nuqtalari
aylanalar bo'yicha harakat qilib, bu aylanalar sirtning parallellari
deyiladi. Aylanish o'qidan o'tgan barcha tekisliklar meridian
tekisliklari, ularning aylanish sirti bilan kesishish chiziqiari esa
sirtning meridianlari deyiladi. Frontal meridian tekisligi bosh
meridian tekisligi hisoblanib, uning sirt bilan kesishish chizig'i
bosh meridian chizig'i yoki sirtning frontal ocherki deb ataladi.
Meridian kesimlari ko'rsatilgan. Bosh meridian V ga parallel bo'lganligi uchun
uning frontal proyeksiyasi o'zining haqiqiy kattaligiga teng bo'ladi.
Eng kichik radiusli parallel sirtning bo'yini, eng katta radiusli parallel esa uning
ekvatori deyiladi. 8-rasmdagi aylanish sirtida parallellardan n2 (n2',n2'') bo’yin, n3
(n3',n3'') esa ekvator chizig’i hisoblanadi. Parallellar yordamida sirt ustida
nuqtalaring proyeksiyalari topiladi. Masalan, aylanish sir tiga tegishli A1 va A2
nuqtalarning frontal proyeksiyalari A1' va A2''nuqtalar berilgan bo’lsa, ularning
gorizontal proyeksiyalari n1-parallelning n'1-gorizontal proyeksiyasida topiladi.
Ekvatorda yotuvchi V nuqtaning gorizontal V'' proyeksiyasi berilgan. Uning V''
frontal proyeksiyasi ekvatorning n3'' frontal proyeksiyasida bo’ladi.


II BOB. VINT SIRTLAR TEHNIKADAGI TADBIQI. BOLT VA VINT FARQLARI, VIDA VA MURVAT HAQIDA.